NEDEN AŞILANMALIYIZ?COVİD-19 AŞILARI HAKKINDA MERAK EDİLENLER

Toplumun en yakın sağlık danışmanları olan eczacıların aşı tereddüdü yaşayan bireyleri aydınlatarak aşılanma oranlarının artırılmasında önemli rolleri olduğu bilinmektedir.

Covid-19 pandemisinde 2 yılı geride bırakmış bulunuyoruz. Pandemiyle mücadelenin en etkili yollarından birinin yaygın bir aşılama programı olduğu tartışılmaz bir gerçektir. Toplumun en yakın sağlık danışmanları olan eczacıların aşı tereddüdü yaşayan bireyleri aydınlatarak aşılanma oranlarının artırılmasında önemli rolleri olduğu bilinmektedir. Eczacıların toplum-da Covid-19 aşılarıyla ilgili oluşan bilgi kirliliğinin önüne geçmek için güncel verileri takip etmesi önemlidir. Bu amaçla yazımızda Covid-19 aşılarıyla ilgili güncel bilgilere ve yeni çalışmaların verilerine yer vermeye çalıştık.

Covid-19’a karşı etkinliği klinik çalışmalarda gösterilmiş (yaklaşık %95) mRNA aşılarının gerçek hayattaki kullanımına ilişkin veriler gözden geçirildiğinde hem BNT162b2 (Pfizer-BioNTech) aşısı hem de mRNA-1273 (Moderna) aşısının oldukça etkili ve güvenilir olduğu ve özellikle delta varyantı da dahil, önceki Covid-19 enfeksiyonlarına karşı etkili oldukları görülmektedir. Amerika Birleşik Devletleri (ABD)’nde büyük veri tabanlarından toplanan bilgilere göre aşı serisini tamam-lamış 1 228 664 kişide şiddetli Covid-19’a bağlı komplikasyonlar (%0.015) ve ölüm (%0.0033) oranları çok düşük bulunmuştur. Ancak 65 yaş ve üstü bireylerde, bağışıklık sistemi baskılanmış hastalarda ve kronik hastalığı olanlarda aşıların koruyuculuğu azalabilmekte, bu nedenle bu bireylerin hem hastalıklarının tedavisini ihmal etmemeleri hem de ilave korunma tedbirlerini sürdürmeleri gerekmektedir.

Tek doz aşılanmış bireylerde düşük bir etkinlik elde edildiği için aşı serisinin tamamlanmasının önemi sıklıkla vurgulanmaktadır. İki dozu tamamlamış bireylerin 6 ay sonra üçüncü bir hatırlatma dozunu yaptırmaları gerektiği bilinmektedir. Ayrıca Omicron varyantına olan etkinliğin iki doz aşıdan 4 ay sonra yaklaşık %40’a kadar düştüğü gösterilmiştir. BioNTech tarafından yapılan açıklamada Omicron varyantının yaygın hale gelmesiyle birlikte, içinde olduğu-muz kış aylarında üçüncü dozun 6 ayı beklemeden 3 ay sonra yapılabileceği belirtilmiştir. Ülkemizde de hatırlatma dozu süresi de 6 aydan 3 aya çekilmiştir. Hatırlatma dozunu yaptırmamış kişilerde Covid-19 enfeksiyonunun, bu dozu yaptıranlara göre 10 kat daha fazla görüldüğü rapor edilmiştir. Ayrıca 60 yaş ve üzeri bireylerde hatırlatma dozunun, hatırlatma dozunu yaptırmamış bireylere göre ölüm riskini 14.7 kat azalttığı gözlenmiştir.

Bugüne kadar yapılan klinik çalışmalar ve 1 yıldır uygulanan Covid-19 aşılarına ilişkin gerçek yaşam verileri aşıların etkili ve güvenli olduğunu ortaya koymuş ve Covid-19’a bağlı ağır tabloları, hastane yatışlarını ve ölümleri önemli ölçüde önlediği yeterince kanıtlanmıştır. Erişkinlerden daha sonra onay verilen çocuk yaş grubunda ise ebeveynlerin halen bazı kaygıları olduğu bir gerçektir. Çocuklarda aşı tereddüdü yaşanmasının bir nedeni hastalığın çocuklarda daha az görülmesi ve daha hafif seyretmesiyken, diğer nedeni de aşıya bağlı bazı yan etkilerin boyutunun ebeveynler tarafından çok iyi bilinmiyor olmasıdır. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre Ekim 2021 dönemine kadar 5 yaş altı çocuklarda Covid-19 oranlarının erişkinlerin %2’sini, ölüm vakalarının ise %0.1’ini oluşturduğu görülmektedir. Erişkinlere göre daha hafif seyrettiği bilinse de 5-14 yaş grubunda hastalık görülme oranı tüm vakaların %7’sini, 15-24 yaş grubunda ise %15’ini oluşturmaktadır. Bu tabloya karşın çocukların, virüsün bulaştırılmasında önemli bir etken olduğu kabul edilmektedir. Eğitimlerinin sürdürülebilmesi ve ev halkına bulaştırıcılığın azaltılması açısından çocukların da aşılanması oldukça önemlidir. Yazının devamında da belirtildiği gibi çocuklarda görülen aşıya bağlı yan etkilerin aşılama sürecini olumsuz etkileyecek boyutta olmadığı, çeşitli çalışmalarda gösterilmiştir.

Her aşının olduğu gibi Covid-19 aşılarının da bazı yan etkilerinin olduğu; ancak bunların büyük bir çoğunluğunun ciddi boyutlara ulaşmadığı bilinmektedir. Aşıya bağlı yan etkiler bireyler arasında farklılık göstermekle birlikte, son yayımlanan bir çalışmaya göre yan etkilerin gençlerde, kadınlarda ve önceden Covid-19 geçirenlerde daha fazla görüldüğü belirlenmiştir. Tüm COVID-19 aşıları için raporlanan yan etkilerin büyük bir çoğunluğu enjeksiyon bölgesi reaksiyonları (kol ağrısı gibi), “grip benzeri” belirtiler (baş ağrısı, titreme, yorgunluk, mide bulantısı, ateş, baş dönmesi, halsizlik, kas ağrısı) ve hızlı kalp atışı ile ilişkili olmuştur.

Covid-19 aşılarının uygulanmaya başlandığı ilk dönemde bazı kişilerde görülen geçici yüz felci yan etkisinin aşı tereddüdü yaşan kişilerce sıkça dile getirildiği gözlenmiştir. Hong Kong’da yapılan kapsamlı bir araştırmada CoronaVac (Sinovac) aşısı ile çalışmaya göre yan etkilerin gençlerde, kadınlarda ve önceden Covid-19 geçirenlerde daha fazla görüldüğü belirlenmiştir. Tüm COVID-19 aşıları için raporlanan yan etkilerin büyük bir çoğunluğu enjeksiyon bölgesi reaksiyonları (kol ağrısı gibi), “grip benzeri” belirtiler (baş ağrısı, titreme, yorgunluk, mide bulantısı, ateş, baş dönmesi, halsizlik, kas ağrısı) ve hızlı kalp atışı ile ilişkili olmuştur.

Covid-19 aşılarının uygulanmaya başlandığı ilk dönemde bazı kişilerde görülen geçici yüz felci yan etkisinin aşı tereddüdü yaşan kişilerce sıkça dile getirildiği gözlenmiştir. Hong Kong’da yapılan kapsamlı bir araştırmada CoronaVac (Sinovac) aşısı ile Pfizer-BioNTech aşısına bağlı yüz felci oranları karşılaştırılmış, CoronaVac ile aşılanan 451.939 kişinin 28’inde, Pfizer-BioNTech ile aşılanan 537.205 kişinin 16’sında yüz felci geliştiği görülmüş ve bunun CoronaVac için 100.000’de 4.8, Pfizer-BioNTech için ise 100.000’de 2 olguya denk geldiği hesaplanmıştır. Bu çalışmanın sonuçları da göstermektedir ki, bireylerin münferit olarak yaşanmış olgulardan çok, bu şekildeki bilimsel verilere itibar etmesi son derece önemlidir.

mRNA aşılarıyla ilgili ciddi kaygılardan biri, nadir de olsa aşılanma sonrası miyokardit veya perikardit gibi kalbi etkileyebilen yan etkilerin gelişmesidir. Özellikle genç ve ergen erkeklerde görülen ve nadir gelişen miyokardit, Amerikan Hastalıklarla Mücadele Merkezi CDC tarafından 12-29 yaş arası bireylerde ikinci doz mRNA aşısından sonra milyonda 12.6 olgu olarak açıklanmıştı. CDC’nin yeni verilerine göre bu yan etkinin en çok 16-17 yaşlarındaki erkek çocuklarında milyonda 70 olgu olarak ortaya çıktığı görülmektedir. Kız çocuklarında ve daha ileri yaştaki gençlerde ise riskin ihmal edilebilecek kadar düşük olduğu belirtilmiştir. Bildirilen olgu raporlarında aşılanmadan genellikle 2-3 gün sonra göğüs ağrısı ile başvuru yapıldığı, olguların %90’dan fazlasının hafif seyrettiği ve neredeyse tüm olguların birkaç gün içinde iyileştiği görülmektedir. İsrail’de yapılan kapsamlı bir çalışma sonuçlarına göre mRNA aşılarına bağlı miyokardit riski 100.000’de 2.7 olgu olarak hesaplanmış; ancak Covid-19 enfeksiyonunun kendisinin ise bu riski 18 kat arttırdığı, ayrıca hastalığın perikardit, aritmi, derin ven trombozu, pulmoner emboli, miyokard infarktüsü, beyin kanaması ve trombosit-openi gibi ciddi olaylara neden olabildiği belirtilmiştir. Yine İsrail’de 16 yaş ve üstü 2.5 milyon aşılanmış bireyde miyokardit görülme sıklığı 100.000’de 2.13 olgu olarak saptanmış ve en yüksek oranın 16-29 yaş arasındaki erkeklerde (100.000’de 10.69 olgu) olduğu rapor edilmiştir. Görülen toplam 54 olgunun %76’sı hafif, %22’si orta şiddette seyrederken sadece 1 olguda kardiyojenik şok gelişmiştir. Tüm bu kap-samlı çalışma verileri, miyokardit yan etkisinin aşının güvenliğini tehdit edecek boyutta olmadığını ortaya koymaktadır.

Pfizer-BioNTech aşısı ile aşılanmış bireylerde yapılmış farklı çalışmalarda 14-42 günlük takiplerde miyokard infarktüsü, inme veya pulmoner embolizm riskinin artmadığı görülmüştür. Fransa’da yapılan bir çalışmada 75 yaş üstü bireylerde de bu risklerin artmadığı gösterilmiştir. mRNA aşılarıyla ilişkili endişelerden biri de alerjik reaksiyon yapma potansiyelleridir. Alerjik reaksiyon sıklığı %2, anaflaksi riski ise 100.000’de 2.5 olarak bilinmektedir. Aşı reaksiyonlarının gerçek alerji olup olmadığının iyice teyit edilmesi önerilmektedir. Covid-19 aşılarının otoimmün hastalıklar için bir risk oluşturmadığı kabul edilmektedir.

Ülkemizde şu an uygulanmakta olan mRNA aşısı ve inaktif aşının gebeliğin ilk günlerinden başlayarak güvenle kullanılabileceği açıklanmıştır. Yakın zamanda yayımlanan bir çalışmada aşılanmış hamile kadınların yenidoğan bebeklerine yeterli miktarda antikor taşıyabildiklerini ve böylece bebeğin hastalığa karşı bağışık olarak doğduğunu göstermiştir. Ayrıca aşılan-mamış hamile kadınlarda Covid-19’un daha ağır ve ölümcül seyredebileceği unutulmamalıdır. Buna karşın son veriler, aşı güvenliğine ilişkin kanıtlara rağmen hamile kadınların yalnızca %16,3’ünün aşılandığını göstermektedir. Dünya Sağlık Örgütü emziren bireylerin aşılanmasını tavsiye etmekte ve aşı uygulamasından sonra emzirmenin kesilmemesini önermektedir.

Amerikan Ulusal Sağlık Enstitüsü (NIH) tarafından desteklenen bir çalışmada adet döngüsü sırasında Covid-19 aşısı yaptırmış kadınlarda aşılanmamış kadınlara göre adet döngüsünün süresi 1 gün kadar uzamış olsa da bunun kanama süresini etkilemediği gözlenmiştir. Araştırmacılar, adet döngüsündeki bu değişikliğin küçük bir oranda gerçekleştiğini ve geçici olduğunu vurgulamışlardır.

Covid-19 aşılarıyla ilgili spekülatif söylemlerden biri infertiliteye (kısırlık) neden olduklarıdır. Bugüne kadar bunu doğru-layacak bir kanıt olmadığı gibi, JAMA dergisinde Haziran 2021’de yayımlanan küçük çaplı bir çalışmada aşılanmış erkeklerin sperm sayısında bir azalma görülmemiştir.

Covid-19 mRNA aşılarıyla ilgili nadir gözlenen bir diğer durum da aşı yapılan kolda koltukaltı lenf nodu reaktivitesi geliş-mesidir. Daha önceleri grip aşısı ve insan papilloma virüsü (HPV) aşısıyla gözlenen bu durumun aşı yapılan kolda yalancı kanser tanısına ve gereksiz müdahalelere yönlendirebilecek bir reaktivite artışına yol açtığı bildirilmiştir. Özellikle Moderna aşısı ile daha fazla gözlenen bu durumun ikinci dozdan sonra daha belirgin olduğu görülmüştür. Aşıyla ilişkili reaktif lenfadenopati, aşıya karşı lokal bir yan etki (ağrı ve şişmeye benzer) olarak kabul edilir ve diğer aşılara kıyasla COVID-19 mRNA aşılarının yapılmasından sonra daha sık görülür. ABD’de yayımlanan bir çalışmada Pfizer BioNTech aşısı yapılan 21 720 kişinin 64’ünde (%0,3) lenfadenopati görüldüğü ve bunun yaklaşık 10 gün sürdüğü bildirilmiştir. Kanser geçmişi olup nüks açısından izleme yapılan ve herhangi bir belirtisi olmayan hastalarda, aşıya bağlı olası bir lenfadenopati yan etkisi ile karıştırılmaması için COVID-19 aşılamasından önce veya en az 4 ila 6 hafta sonra görüntüleme yapılması önerilmiştir.

Ülkemizde üretilen yerli aşımız Turkovac’ın 23 Haziran 2021’de başlayan Faz 3 çalışmalarının ara dönem sonuçlarında aşının ülkemizde uygulanan Sinovac aşısı kadar güvenli ve etkili olduğu açıklandı. Bir inaktif aşı olan Turkovac aşısı 22 Aralık 2021 tarihinde acil kullanım izni almıştı.

Sonuç olarak; bilimsel kanıtlar göstermektedir ki, Covid-19 aşılarıyla ilgili yan etkiler aşıların sağladığı faydaların yanında sözü edilemeyecek kadar düşük oranlarda gerçekleşmekte veya ciddi bir komplikasyona yol açmadan hafif seyretmektedir. Pandeminin başlarında birçok bilinmeyeni ve endişeyi barındıran Covid-19 aşılarıyla ilgili çalışmalar, aşıların etkinliği ve güvenliği konusundaki tüm tereddütleri giderecek niteliktedir. Covid-19 aşılarının pandemiyle mücadelede halen elimizdeki en güçlü savunma aracı olduğu unutulmamalıdır. Koruyucu sağlık hizmetlerinde önemli bir yere sahip olan eczacılar dünyanın birçok yerinde olduğu gibi ülkemizde de Covid-19 aşılama oranlarının artırılmasına önemli katkılar sunmaya devam edeceklerdir.

Kaynaklar:

Butt AA, Omer SB, Yan P, Shaikh OS, Mayr FB. SARS- CoV-2 Vaccine Effectiveness in a High-Risk Natio- nal Population in a Real-World Setting. Ann Intern Med. 2021 Jul 20:M21-1577. doi: 10.7326/M21-1577. Epub ahead of print.

Thompson MG, Burgess JL, Naleway AL, et al. Prevention and Attenuation of Covid-19 with the BNT162b2 and mRNA-1273 Vaccines. N Engl J Med. 2021 Jul 22;385(4):320-329. doi: 10.1056/NEJ- Moa2107058. Epub 2021 Jun 30.

Tenforde MW, Patel MM, Ginde AA et al. Effective- ness of SARS-CoV-2 mRNA Vaccines for Preven- ting Covid-19 Hospitalizations in the United States. Clin Infect Dis. 2021 Aug 6:ciab687. doi: 10.1093/cid/ ciab687. Epub ahead of print.

Lopez Bernal J, Andrews N, Gower C, et al. Effective- ness of Covid-19 Vaccines against the B.1.617.2 (Del- ta) Variant. N Engl J Med. 2021 Aug 12;385(7):585-594. doi: 10.1056/NEJMoa2108891. Epub 2021 Jul 21.

Yek C, Warner S, Wiltz JL, Sun J, Adjei S, Mancera A, Silk BJ, Gundlapalli AV, Harris AM, Boehmer TK, Kadri SS. Risk Factors for Severe COVID-19 Outcomes Among Persons Aged ≥18 Years Who Completed a Primary COVID-19 Vaccination Series - 465 Health Care Facilities, United States, December 2020-Octo- ber 2021. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2022 Jan 7;71(1):19-25. doi: 10.15585/mmwr.mm7101a4.

Latest on Omicron Variant and COVID-19 Vaccine Protection – NIH Director’s Blog, Posted on Decem- ber 14th, 2021 by Dr. Francis Collins.

BioNTech Says 3 Month Interval Between Second and Third COVID-19 Shots Warranted. https://www. medscape.com/viewarticle/964378_print, Decem- ber 09, 2021

Bar-On YM, Goldberg Y, Mandel M, Bodenheimer O, Freedman L, Alroy-Preis S, Ash N, Huppert A, Milo R. Protection against Covid-19 by BNT162b2 Bo- oster across Age Groups. N Engl J Med. 2021 Dec 23;385(26):2421-2430. doi: 10.1056/NEJMoa2115926. Epub 2021 Dec 8.

Interim statement on COVID-19 vaccination for children and adolescents. WHO Statement, 24 No- vember 2021

Beatty AL, Peyser ND, Butcher XE, Cocohoba JM, Lin F, Olgin JE, Pletcher MJ, Marcus GM. Analy- sis of COVID-19 Vaccine Type and Adverse Effects Following Vaccination. JAMA Netw Open. 2021 Dec 1;4(12):e2140364. doi: 10.1001/jamanetworko- pen.2021.40364.

Shemer A, Pras E, Einan-Lifshitz A, Dubinsky-Pert- zov B, Hecht I. Association of COVID-19 Vaccination and Facial Nerve Palsy: A Case-Control Study. JAMA Otolaryngol Head Neck Surg. 2021 Aug 1;147(8):739- 743. doi: 10.1001/jamaoto.2021.1259.

New Reports Help Nail Down Myocarditis Risk With COVID-19 Vaccine – Medscape - Oct 08, 2021.

Bozkurt B, Kamat I, Hotez PJ. Myocarditis With CO- VID-19 mRNA Vaccines. Circulation. 2021;144:471– 484.

Wilson FP. How Bad Can Myocarditis Be After COVID Vaccination? Medscape, Dec 06, 2021.

Simone A et al. Acute Myocarditis Following CO- VID-19 mRNA Vaccination in Adults Aged 18 Years or Older. JAMA Internal Medicine Published online October 4, 2021.

Witberg G, Barda N, Hoss S, Richter I, Wiessman M, Aviv Y, Grinberg T, Auster O, Dagan N, Balicer RD, Kornowski R. Myocarditis after Covid-19 Vaccina- tion in a Large Health Care Organization. N Engl J Med. 2021 Dec 2;385(23):2132-2139. doi: 10.1056/NEJ- Moa2110737. Epub 2021 Oct 6.

Jabagi MJ, Botton J, Bertrand M, Weill A, Farring- ton P, Zureik M, Dray-Spira R. Myocardial Infarction, Stroke, and Pulmonary Embolism After BNT162b2

mRNA COVID-19 Vaccine in People Aged 75 Years or Older. JAMA. 2022 Jan 4;327(1):80-82. doi: 10.1001/ jama.2021.21699.

18. Krantz MS, Kwah JH, Stone CA Jr, Phillips EJ, Orte- ga G, Banerji A, Blumenthal KG. Safety Evaluation of the Second Dose of Messenger RNA COVID-19 Vac- cines in Patients With Immediate Reactions to the First Dose. JAMA Intern Med. 2021 Jul 26:e213779. doi: 10.1001/jamainternmed.2021.3779. Epub ahead of print.

19. Furer V, Zisman D, Kibari A, Rimar D, Paran Y, Elka- yam O. Herpes zoster following BNT162b2 mRNA Covid-19 vaccination in patients with autoimmune inflammatory rheumatic diseases: a case series. Rheumatology (Oxford). 2021 Apr 12:keab345. Epub ahead of print.

20. Kachikis A, Englund JA, Singleton M, Covelli I, Drake AL, Eckert LO. Short-term Reactions Among Preg- nant and Lactating Individuals in the First Wave of the COVID-19 Vaccine Rollout. JAMA Netw Open. 2021 Aug 2;4(8):e2121310. doi: 10.1001/jamanetworko- pen.2021.21310.

21. Trostle ME, Aguero-Rosenfeld ME, Roman AS, Lı- ghter, JL. High antibody levels in cord blood from pregnant women vaccinated against COVID-19. American Journal of Obstetrics and Gynecology, Published: September 21, 2021DOI:https://doi.or- g/10.1016/j.ajogmf.2021.100481.

22. Golan Y, Prahl M, Cassidy A, Lin CY, Ahituv N, Fla- herman VJ, Gaw SL. Evaluation of Messenger RNA From COVID-19 BTN162b2 and mRNA-1273 Vaccines in Human Milk. JAMA Pediatr. 2021 Jul 6:e211929. doi: 10.1001/jamapediatrics.2021.1929. Epub ahead of print.

23. Edelman, A. et al. Determining the impact of CO- VID-19 vaccination on the menstrual cycle: a U.S. cohort. Obstetrics & Gynecology. DOI:10.1097/ AOG.0000000000004695 (2022)

24. Gonzalez DC, Nassau DE, Khodamoradi K, Ibrahim E, Blachman-Braun R, Ory J, Ramasamy R. Sperm Parameters Before and After COVID-19 mRNA Vac- cination. JAMA. 2021 Jul 20;326(3):273-274. doi: 10.1001/jama.2021.9976.

25. Adin ME, Isufi E, Kulon M, Pucar D. Association of COVID-19 mRNA Vaccine With Ipsilateral Axillary Lymph Node Reactivity on Imaging. JAMA On- col. 2021 Aug 1;7(8):1241-1242. doi: 10.1001/jamaon- col.2021.1794.

26. Lam DL, Flanagan MR. Axillary Lymphadenopathy After COVID-19 Vaccination in a Woman With Bre- ast Cancer. JAMA. 2022 Jan 11;327(2):175-176. doi: 10.1001/jama.2021.20010.

Prof. Dr. Mesut Sancar

NEDEN AŞILANMALIYIZ?COVİD-19 AŞILARI HAKKINDA MERAK EDİLENLER

Etkin Eczacılık

Etkin Sağlık Dergisi

Etkin Sağlıkçıyız