Mantarlar klorofil taşımayan, parazit veya saprofit olarak yaşayan ve sporla üreyen organizmalardır. 20 yıl öncesine kadar bitkiler alemi içinde le alınan mantarlar, günümüzde ayrı bir alem olarak kabul edilmektedir. Gıda olarak kullanılan mantarlar (örn.: Lactarius, Morchella, Boletus türleri) olduğu gibi fermantasyon yapan (örn.: Saccharomyces türleri), antibiyotik üreten (örn.: Penicillium türleri), ilaç etkin maddesi elde edilmesinde kullanılan (örn.:Clavi- ceps purpurea) ve insan ve hayvanlarda hastalık yapan (örn.: Candida albicans ) mantarlar da vardır. Bazıları ise alglerle sembiyotik bir yaşam kurarak likenleri (örn.: Lichen islandicus) meydana getirirler.
Zehirli Mantarlar:
Ormanlardan mantar toplayıp yeme alışkanlığının yaygın olması nedeniyle yenen mantarlar arasına yanlışlıkla zehirli olanların (Amanita türleri gibi) karışması mantar zehirlenmelerine yol açmaktadır. Mantarın içerdiği toksine göre belirti ve bulgular erken (ilk 2-3 saat) veya geç (6 saat-birkaç gün) ortaya çıkar. Belirtileri geç ortaya çıkan mantar zehirlenmeleri özellikle çok tehlikelidir. Mantar zehirlenmesinden şüphelenildiğinde vakit kaybetmeden bir hastaneye başvurulmalıdır. Türkiye’nin makrofungusları henüz tam olarak araştırılmadığından, daha önce görülmemiş bir zehirlenme tipi her an görülebilir.
Tıbbi Mantarlar:
5000 yıllık prehistorik kalıntılar mantarların özellikle Asya ülkelerinde geleneksel olarak tedavi amacıyla kullanıldığını göstermektedir.
Tıbbi mantarlar (Ganoderma, Grifola, Lentinula, Inonotus, Cordyceps, Hericium türleri gibi) üzerinde son yıllarda yapılan araştırmalarda içerdikleri bioaktif bileşiklerin güçlü klinik özelliklerinin gösterilmesi üzerine tüm dünyada dikkat çekmektedir. Mantarlar tarihte sadece doğu Asya ülkelerinde değil, doğu Avrupa’da, kuzey ve güney Avrupa’da da geleneksel tedavide kullanılmıştır. Günümüzde disiplinler arası modern araştırmalar mantarlardan elde edilen bioaktif bileşiklerin güçlü tedavi edici etkilerini ispatlamaya devam etmektedir.
Asya ülkelerinde yürütülen epidemiyolojik ve klinik çalışmalar mantarlardan elde edilen doğal ürünlerin diğer tedaviler ile koruyucu ve tedavi edici olarak kullanıldığını göstermektedir. Özellikle bazı kanser türlerine karşı (gastrointestinal ve göğüs) koruyucu amaçla kullanılmaktadır. Bu etkilerin moleküler mekanizması invivo ve invitro hayvan deneyleriyle açıklanmaya çalışılmaktadır. Bu bilgilerin klinik araştırmaya uygulanabilmesi için sistematik klinik çalışmalar yapılması gereklidir. Kanser, immünolojik hastalıklar ve diyabet tedavisinde bazı mantarlar üzerinde çok az sayıda klinik çalışma yapılmıştır.
Mantarların sağlığı korumak ve çeşitli hastalıkları önlemek amacıyla diyet ürün olarak tüketilmesi üzerine yapılan epidemiyolojik çalışmalar, tıbbi mantarların doğal haliyle veya ekstre olarak tüketilmesinin kanser oluşumunu (gelişmesini) önlediği veya geciktirdiğini göstermiştir. Birçok mantarda halen 130 kadar tıbbi etki tanımlanmıştır: analjezik, antibakteriyel, antifungal, antiobezite, antioksidan, antiparazitik, antitümör, antiviral, kardioprotektif, immünomodülatör, nöroprotektif, antialerjik vs. Yapılan in vitro deneyler, hayvan çalışmaları ve klinik çalışmalar mantarların geleneksel kullanımını doğrulamaktadır ve çeşitli hastalıkların önlenmesi ve tedavisi için mantardan türetilmiş bileşiklerin ve ürünlerin büyük bir potansiyeli olduğuna işaret etmektedir. Umut verici sonuçlar ışığında, tıbbi mantarların terapötik potansiyelini keşfetmek ve ilaçların gelişimini teşvik etmek için daha fazla araştırma yapılması gerekmektedir. Bunun için klinik çalışmaların gerçekleştirilmesi, standartlaştırılmış prosedürlerle yüksek kaliteli mantar türevi ürünlerin geliştirilmesi ve kontrollü koşullar altında sürdürülebilir üretim yapılması gerekir. Asya ülkelerinde doğal veya kültür mantarları kurutulmuş veya taze olarak ve mantardan elde edilen bio-ürünler çeşitli hastalıkları önlemek ve tedavi etmek amacıyla kullanılmaktadır. Batı ülkelerinde ise tıbbi mantarların kullanımı nütrasötikler (sağlıklı diyet gıda) veya nütrisötikler (fonksiyonel gıda) ile sınırlandırılmıştır.
Günümüzde ilaç endüstrisi tıbbi mantarları çok zengin innovatif bioaktif molekül kaynağı olarak kabul etmektedir. Artık ilaç endüstrisinde mantar türevi fitofarmasötikler yani mikofarmasötikler söz konusudur. Yapılan araştırmalar gelecekte mikofarmasötiklerin tedavide büyük bir rolü olacağını göstermiştir.
DİKKAT:
Tıbbi amaçla kullanılan mantarların başında Ganoderma lucidum-Reishi gelmektedir. Bunu Lentinula edodes-Shiitake, Grifola frondosa-Maitake, Inonotus obliquus-Chaga takip etmektedir. Ülkemizde özellikle kanser hastaları için bu ürünler önerilmektedir. Ancak unutulmamalıdır ki bu mantarların çeşitli aktiviteleri laboratuvar deneyleriyle gösterilmiş olmasına rağmen ilaç olarak kullanılabilmesi için yeterli klinik deney henüz yapılmamıştır. Tedavisi süren bir hasta bu tip ilaçları doktordan habersiz kesinlikle kullanmamalıdır.
PROF. DR. AFİFE MAT