Midye, hem ağır metal içeriğinden ve hem de hepatit A riski yüzünden gebelik döneminde tüketilmemesi gereken besinler arasındadır.
Çiğ et ve et ürünleri: Önlenebilir bir hastalık olmasına rağmen, gebelik döneminde alınan Toxoplasma gondii (paraziter zoonoz) ile akut enfeksiyon sonucunda fetüsta ve yenidoğanda şiddetli sağlık sorunları gelişebilmektedir (görme ve işitme kayıpları, mental ve psikomotor retardasyon, nöbetler, hematolojik problemler, hepatosiplenomegali) . Hastalık riskini önlemek adına et ürünlerinin iyi pişmiş olmasına dikkat edilmelidir.
Kontamine sular: Toxoplasma gondii sebebiyle tüketimi risklidir. Bu yüzden içilen suların temiz ve hijyenik olması önemlidir.
Karaciğer gibi sakatat et ürünleri: Yük- sek doz A vitamini içeriğinden kaynaklı tüketimi sakıncalı olabilmektedir. Yüksek doz A vitamini alımı, teratojenik etkiye sahiptir ve neonatal dönemde renal sistem, kardiyovasküler sistem ve merkezi sinir sistemi anomalilerinin oluşma riskini artırabilmektedir. NICE, gebeler için, A vitamini takviyesinin (700 mikrogramın üzerindeki alımlarda) teratojenik olabileceğini ve bu yüzden kaçınılması gerektiğini belirtmektedir.
Midye: Ağır metaller, çevre kirliliği ve canlı vücudunda toksisiteye sebep olurlar. Midye, hem ağır metal içeriğinden ve hem de hepatit A riski yüzünden gebelik döneminde tüketilmemesi gereken besinler arasındadır. Bununla birlikte, eser element olan bakırın gebelik döneminde vücuttaki seviyesinin değişiklik göstermesi gebe ve fetüs üzerinde olumsuz etkiler yaratabilmektedir. Bilimsel yayınlar Östrojen ve insülin etkisi ile gebelik döneminde bakır seviyesinin arttığını göstermektedir.
Alkol: Alkol, plasentada oksidasyona uğrayarak asetaldehide dönüşür. Fetüs için esas za- rarlı olan madde asetaldehiddir. Alkol, özellikle gelişmiş ülkelerde genetik olmayan mental retardasyonun en önemli nedenlerinden biridir. Alkol kullanımının gebelikte güvenilir bir sınırı yoktur; tüketilmesi önerilmemektedir. Hatta gebelik planlanmadan önce tüketiminin kesilmesi tavsiye edilir.
Konserve gıdalar: Bisfenol, ftalatlar, polivinilklorür ve hekzaklorobenzen birçok çeşit konservede astar ve koruyucu amaçlı kullanılan bileşiklerden bazılarıdır. Bu tür kimyasallar konservedeki besinler tarafından emilebilirler. Bu kimyasalların etkisi, sadece anne sağlığı ile sınırlı kalmayıp fetüs sağlığını (fetal endokrin aktiviteyi etkiler) da etkileyebilir. Yapılan bir çalışmada, gebelikte annenin konserve gıda tüketmesinin bebeğin ileriki yaşamında BPA/kreatinin düzeyini artırdığı bildirmiştir. Bununla birlikte, bu gıdaların uzun raf ömürleri sebebiyle zararlı bakteri üretebileceği de belirtilmiştir. Bu tip konserve gıdaların tüketimi ile annenin hormon seviyeleri etkilenebilmektedir. Bunun sonucunda, düşük, erken doğum ve preeklampsi gibi ciddi komplikasyonlar gelişebilir.
Pastörize edilmemiş süt ve süt ürünleri: Listeriosis, Listeria monocytogenes bakterisiyle kontamine olan gıdaların tüketilmesi sonucu gelişir. Vücutta ciddi enfeksiyon oluşur. Pastörize edilmemiş sütten yapılan yumuşak peynirler, çiğ veya tütsülenmiş balık gibi yiyecekler Listeria monocytogenes ile kontamine olabilir. Listeriosis riski, genel popülasyona kıyasla hamile olan hastalarda 18 kat daha fazladır. “The Centers for Disease Control and Prevention” listeriosisi önlemek için hamilelik sırasında pastörize edilmemiş tüm gıdalardan kaçınılmasını önermiştir.
Yapay Tatlandırıcılar: Hamilelik sırasında, şeker tüketimine alternatif olarak düşük enerjili veya enerjisiz tatlandırıcı tüketiminin gebelikte kilo alımının artmasına, gestasyonel diyabete, preeklampsiye ve erken doğum gibi gebelik komplikasyonlarının gelişmesine sebep olabileceği tespit edilmiştir. Ayrıca, hamilelik sırasında annenin tatlandırıcı kullanımının yenidoğan dönemde ve çocukluk çağında metabolizmayı etkileyebileceği bildirilmiştir. Çocuklarda tat algısını değiştirebileceği ve obezite riskini artırabileceği sonucuna da ulaşılmıştır.
Yapay tatlandırıcılar: Asesulfam, aspartam, sakarin, siklamat, sukraloz, taumatin, neohesperidin, dihidrokalkon (NHDC), alitam, steviosit, neotam.
Doğal tatlandırıcılar: Bal, stevia, agave şurubu, akçaağaç şurubu, hurma suyu, Hindistan cevizi şekeri gibi.
Çiğ veya az pişmiş deniz ürünleri: Çiğ, az pişmiş veya şarküteri etleri ve deniz ürünleri, gıda kaynaklı hastalıklara neden olabilecek bakteri ve/veya parazitler içerebilir. Bu nedenle et ve deniz ürünlerinin en azından minimum iç sıcaklığa kadar pişirilmesi ve önceden pişirilmiş soğuk etlerin veya deniz ürünlerinin yeniden ısıtılması önerilir. Bazı bakteri riskleri: E. coli, Listeria, Salmonella, Toksoplasmoz, Vibrio. Bununla birlikte, deniz ürünlerindeki metil civa miktarı bir diğer endişe kaynağıdır.
Aşırı kafein tüketimi: Epidemiyolojik çalışmalar, hamilelik sırasında kafein tüketiminin olumsuz gebelik sonuçları ile ilişkili olduğunu ortaya koymuştur. Gebeliğin erken dönemlerinde kafein tüketimi, gelişmekte olan fetüste epigenetik değişikliklere ve hatta üreme hücrelerinde sonraki nesillerde bazı hastalıklara neden olabilir. Hamilelik sırasında, annelerde kafeinin metabolik hızı, özellikle ilk trimesterden sonra önemli ölçüde azalır ve kafeinin yarılanma ömrü, gebeliğin sonuna doğru 2,5-4,5 saatten yaklaşık 15 saate çıkar. Ayrıca kafein, kanplasenta bariyeri de dahil olmak üzere tüm biyolojik zarlardan serbestçe geçiş yapabilir. Bununla birlikte, fetüs kafeinin sindirimini gerçekleştirebilecek enzimlere sahip değildir; anne tarafından emilen kafein; yumurta kanalı veya rahim sıvısı ortamlarında birikebilir. Bunun sonucunda, embri- yonik gelişimi potansiyel olarak etkiler ve erişkin dönemde çeşitli hastalıklara neden olabilir. Epidemiyolojik çalışmalar, hamilelik sırasında kafein tüketiminin intrauterin gelişme geriliği/düşük doğum ağırlığı ve kendiliğinden düşük ile ilişkili olduğunu göstermiştir. Gebelik için güvenli maksimum kafein dozu, çalışmalarda günlük 200 mg. olarak geçmektedir. Günlük kahve tüketiminin 1 fincan ile sınırlanması tavsiye edilir.
Çiğ/ az pişmiş yumurta: Toxoplasma gondii ve Salmonella riski bulunur. Sarı ve beyaz kısmının iyi pişmiş olmasına dikkat edilmelidir.
Adaçayı: Hamilelik ve emzirme döneminde ‘’thujone’’ tüketme olasılığı sebebiyle adaçayı tüketimi özellikle hamileliğin ilk 3 ayında önerilmez. Thujone, gebenin adet görmesine sebep olabilir ve bu da düşüklere neden olabilir. Bununla birlikte, bazı çalışmalarda annenin süt üretimini azalttığı konusunda görüşler de bulunmaktadır.
Rafine şeker içeren, besin değeri düşük, enerji içeriği yüksek besinler: Yapılan çalışmalarda, hamilelik döneminde, beyaz ekmek, kek, pasta gibi fruktoz ve sükroz içeren besinlerin tüketimi ile ağırlık artışları arasındaki ilişki anlamlı bulunmuştur. Sağlıklı bir gebelik ve yenidoğan için sükroz, fruktoz gibi şeker içeren doğal veya endüstri ürünü olan besinleri günlük beslenmede önerilen miktarlarda tüketmek gereklidir. Gebelerde hem gebelik öncesinde hem sırasında sağlıklı beslenme, diyabet ve obezite konusunda daha fazla bilinç oluşturmak için çalışmalar yapılmalıdır.
Yıkanmamış sebze ve meyveler: Toxoplasma gondii kontaminasyonu sebebiyle sebze ve meyveler iyice yıkanmış ve temizlenmiş olmalıdır. Gebeler, toprak, kum, çiğ et veya yıkanmamış sebze, meyveyle uğraştıktan sonra ellerini su ve sabunla iyice yıkamalıdır.
Kaynaklar: Cevizci, S. & Bakar, C. (2013). Halk sağlığı bakışıyla Toxoplasma gondii. Turkish Journal of Public Health, 11 (1), 45-58 . Güler, B. , Bilgiç, D. , Okumuş, H. & Yağcan, H. (2019). Ge- belikte Beslenme Desteğine İlişkin Güncel Rehberlerin İncelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fa- kültesi Elektronik Dergisi, 12 (2) , 143-151. EMÜL, E. (2021). Maternal Kanda Bakır Düzeyi ve Etki- leyen Faktörlerin Belirlenmesi (Doctoral dissertation). Özalper, B. “GEBELİKTE BESLENME” . Muş Alparslan Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi 2 (2014 ): 270-278 İnce, Osman Tolga. “Tip I Diyabetli Çocuklarda Bisfe- nol-A Maruziyeti ve İdrar Bisfenol-A Düzeyleri.” (2017). Ali Lakhdir, Maryam Pyar. “Impact of consumption of canned food during pregnancy.” JPMA. The Journal of the Pakistan Medical Association vol. 66,7 (2016): 912. Caro, Rebecca, and Julia Fast. “Pregnancy Myths and Practical Tips.” American family physician vol. 102,7 (2020): 420-426. Goran, M I et al. “Effects of consuming sugars and al- ternative sweeteners during pregnancy on maternal and child health: evidence for a secondhand sugar ef- fect.” The Proceedings of the Nutrition Society vol. 78,3 (2019): 262-271. “Eating Raw, Undercooked, or Cold Meats and Seafo- od.” Mother To Baby | Fact Sheets, Organization of Te- ratology Information Specialists (OTIS), January 2022. Qian, Jingjing et al. “Impacts of Caffeine during Pregnancy.” Trends in endocrinology and meta- bolism: TEM vol. 31,3 (2020): 218-227. doi:10.1016/j. tem.2019.11.004 Secrets, Little, and Genel Bilgi. “Adaçayı: Kullanımlar, Yan Etkiler, Etkileşimler, Dozaj ve Uyarı.” Gencer, Meryem, et al. “Çanakkale Onsekiz Mart Üni- versitesi Tıp Fakültesi Hastanesi Obstetri Polikliniğine müracaat eden gebelerde anti-Toxoplasma gondii an- tikorlarının dağılımı ve risk faktörlerinin irdelenme- si.” Turkiye Parazitol Derg 38.2 (2014): 76-80.
Başkurt, Selin. Gebelerin besinlerle tükettikleri şeke- rin beden kütle indeksi ve gestasyonel diyabet üzerine etkisi. MS thesis. Trakya Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2020. Çadırcı, Kenan. “Anemi ve Primer Hipotiroidi Birlikteli- ği Olan İlginç Bir Pika Sendromu.” ODÜ Tıp Dergisi 2.ek. Ünal RN, Samur FG. Pika Davranışının İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri. Bes Diy Derg [Internet]. 15 Ağustos 2012 [a.yer 03 Mayıs 2023];40(2):155-62.