“Dünyada her bebek ve çocuk iyi, doğru, dengeli beslenme hakkına sahiptir.” Çocuk Hakları Sözleşmesi Bebeklere ilk 6 ay boyunca sadece anne sütü verme oranını en az %50’ye çıkarmak için her türlü gayret ve çaba gösterilmelidir.” Dünya Sağlık Örgütü (WHO)
Anne sütünün önemi tüm bilimsel çalışmalarda gösterilmiştir. Her geçen gün yeni özellikleri, yararları pek çok bilimsel yayınlarla gösterilmektedir.
Tüm sağlık kuruluşları (Dünya Sağlık Örgütü, hastaneler, eczaneler gibi), sivil toplum örgütleri (UNESCO, UNICEF, Süt veren anneler grupları gibi), ulusal ve uluslararası sağlık dergileri anne sütünün önemini, yararlarını, süt artırma yöntemlerini bilimsel olarak göstermektedir. Çünkü bebeklerimize anne sütü vermek sadece bir seçim değil aynı zamanda tüm dünya için önemli bir halk sağlığı görevidir. Bu nedenle tüm sağlık kurumlarında, yayınlarda, sivil toplum örgütlerinde anne sütü önemi, desteklenmesi, süt artırma yöntemleri, eğitim ve süt verme tekniklerinin uygulanmasında büyük yararlar vardır.
ANNE SÜTÜ NEDEN ÖNEMLİDİR?
Anne sütü, annenin bebeğine sunduğu ilk ve en önemli hediyesidir. Bu hediye bebeği hem koruyan hem de kollayandır. Taklit edilmesi olanaksızdır. Anne sütü hem bebeğe hem de anneye kısa ve uzun vadeli olarak hem tıbbi hem psikolojik hem de sosyolojik yararlar sağlar. Anne sütü bebeğin İLK AŞISI olarak kabul edilir. Çünkü virüs, bakteri, parazit gibi mikrobik etkenlere karşı bebeği korur. Tüm bilimsel çalışmalar bunu göstermektedir. Anne sütü sağlıklıdır. Tam olarak bebeğe özgüdür. Onun için hazırlanmıştır. Anne sütünde zararlı mikroorganizmalar yoktur. Probiyotikler gibi bebeklere çok yararlı mikroorganizmalar vardır. Probiyotiklerin yararları her geçen gün daha iyi anlaşılmaktadır. Bu konuda pek çok bilimsel yayın mevcuttur. Anne sütü hijyeniktir. Bebek için tertemiz bir gıdadır. Bilinen en sağlıklı gıdadır. Bebeğin vücut ısısına ve ağız tadına uygundur. Isıtmaya veya soğutmaya gerek yoktur. Anne sütü ekonomiktir. Bedavadır. Aileye masraf çıkarmaz. Para ile ilgisi yoktur. Anne sütünün psikolojik yararları sayılama-yacak kadar çoktur. Anne sütü alan bebek mutludur, huzurludur. Anne de öyledir. Kendini mutlu ve gururlu hisseder. Anne ve bebeğin birbirine verdikleri ten teması ile hem probiyotik alışverişi olmakta hem de mutluluk hormonları (endorfin gibi) salgılanmaktadır.
ANNE SÜTÜ TÜM BEBEKLER İÇİN DÜNYADA BİLİNEN EN ÖNEMLİ, EN GÜZEL, EN İYİ GIDADIR. İLK 6 AY BEBEĞİN TÜM GEREKSİNİMİNİ (protein, karbonhidrat, yağ, vitamin, mineral, eser element, prebiyotik, probiyotik gibi) KARŞILAR. SU BİLE VERMEYE GEREK KALMAZ. Bebeklere sadece günlük 400-600 ünite vitamin D takviyesi vermek yeterli olur. İlk 6-24 aylar arasında da en temel gıda olarak anne sütüne devam edilir. Bu dönemde bebeğin ayına uygun TAMAMLAYICI BESİNLER eklenir (sebzeler, kahvaltılıklar, tahıllar, baklagiller, zeytinyağı, etler, balıklar, yumurta, sütler, meyveler gibi). Anne sütünde başka hiçbir gıdada (formül sütler de dahil) olmayan birçok koruyucu özellikler vardır. Bunlar arasında ANTİBAKTERİYEL ETMENLER (Laktoferrin, kazein, salgılayıcı immünglobulin A gibi), BÜYÜME FAKTÖRLERİ (büyüme ve geliş- meye katkı), ENZİMLER (bazı hastalıklara karşı) sayılabilir.
Anne sütü alan bebekler fiziksel, psikolojik ve sosyal bakımdan daha sağlıklıdır. İshal, orta kulak, idrar yolu enfeksiyonları, gıda zehirlenmeleri, Çölyak hastalığı, diyabet, kalp damar hastalıkları, alerjik hastalıklar ve bazı kanserlerin (lösemi, len- foma gibi), ani bebek ölümlerinin anne sütü alanlarda daha az görüldüğüne ait yayınlar vardır. Annede meme kanseri daha az görülür. Anne sütünün verilmeye-ceği durumlar çok nadirdir. Açık ve ağır tüberkülozlu, kemoterapi alan, zona olan anneler, anne düzelene dek veya kontrol altına alınıncaya dek bebeğine anne sütü veremez.
ANNE SÜTÜNÜN DESTEKLENMESİ YÖNTEMLERİ
Anne sütünün önemi ve değeri bilinmesine karşın ilk 6 ay sadece anne sütü verilmesi ve daha sonraki 18 ayda esas gıda olarak uygulanmasında henüz başarı tam olarak sağlanamamıştır. Üzülerek belirtelim ki dünyada doğan 5 bebeğin ancak 2 tanesi ilk 1 saat içinde anne göğsüne konabilmektedir. Bu da çok düşüktür. Yapılan bilimsel çalışmalara göre tüm dünyada bebeklere ilk 6 ay sadece anne sütü verme oranı ortalama %35 civarındadır. Ülkemizde ise bu oran daha da düşüktür. Türkiye’de bebeklere ilk 6 ay sadece anne sütü verme oranı ise %30 civarındadır.
Bu konuda destek ve çabaların gösterilmesi gerekli ve önemlidir. Anne sütü ve önemini anlatan ve gösteren eğitilmiş kişilerin desteği ile anne sütü verme oranı daha da artırılabilir. Sürekli olarak anne sütünün önemi, artırılması, desteklenmesi yayınlarda, toplantılarda belirtilmelidir. Bebek bekleyen veya isteyen annelere anne sütünün tüm özellikleri anlatılmalı ve uygulama yapılmalıdır. Bebek doğar doğmaz her koşulda anne göğsüne konulmalıdır. Bebek ve anne yüz yüze durmalıdır. Bebek ve anneye uygun ve rahat pozisyon sağlanmalıdır. Normal doğum desteklenmelidir. Anne yeterli ve dengeli beslenmeli, anneye psikolojik destek verilmeli, yeterli sıvı (su, ayran, süt artıran besinler gibi) almalıdır. İstiraha-tine önem verilmelidir. Doğum yapan annelerin %10-15’i doğumdan sonraki ilk 3 aylık dönemde Lohusalık depresyonu geçirmektedir. Bu da onların verimli ve etkili süt vermelerini azaltabilmektedir.
Bebek ve annenin sağlık durumları yakın izlenmelidir. Bebek KOLOSTRUM (ilk 4-5 gün sütü) dediğimiz başlangıç sütünden (yüksek protein antikor, immünglobulin içerir) tam olarak yararlanmalıdır.
ANNE SÜTÜNÜ ARTIRMA YÖNTEMLERİ
Anne iyi ve yeterli beslenmeli, fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden sağlığı desteklen melidir. Cesaretlendirilmelidir. Anne yeterli sıvı (su, ayran, süt, ıhlamur, bitki çayları gibi) almalıdır. Ayrıca GALAKTAGOG dediğimiz rezene, malt içecekleri, ısırgan otu, melisa çayı gibi ürünler de kullanılabilir. Anne sütü aşırı kilo artırmaz. Bebek, gü-nüne uygun kilo alır. Burada kilo alamıyor diye endişeye düşen aileler vardır. Bu doğru değildir. Bebekler düzenli izlenerek boy, kilo, baş çevreleri gözlenir. Bebek-lerin ağlaması anne sütünün az olduğu anlamına gelmez. Hatta bebek ağla-dığında annede süt artırıcı proteinler salgılanmakta ve anne sütü daha da artmaktadır. Bebek acıktıkça emzirilirse (ortalama her 2-4 saatte bir, ortalama 20 dakika) süt artar.
Her iki memeden birlikte süt vermek sütü artırır. Bebek ağzını meme başı etrafına genişçe ve iyi vakum yapacak şekilde yerleştirme önemlidir. Süt fazla geliyorsa temiz koşullarda elle veya pompa ile sağılıp derin dondurucuda saklanır. Anne sütü oda ısısında 4 saat, buzdolabında 3-4 gün, derin dondurucuda 6 ay sakla-nabilir. Anne sütü zorunlu durumda biberon ile de verilebilir. Biberondaki anne sütü 2 -4 saat içinde tüketilebilir. Babalar da anneler ile bebek bakımı ve beslen-mesine tam katkı verirlerse anne sütünün arttığı gösterilmiştir.
ANNE SÜTÜ BANKACILIĞI (DONÖR ANNE)
Dünyada sütü fazla olan annelerin sütleri toplanarak “SÜT BANKALARI” kurul-maktadır. Ülkemizde henüz yoktur.
ANNE SÜTÜNÜN BESİN DEĞERLERİ
100 cc (ml) anne sütünde: Kalori: 69 kilokalori Protein: 1 gram Karbonhidrat: 7 gram Yağ: 4,4 gram (doymuş yağ: 2,2 gram)
SON SÖZ – ÖZET
Anne sütü evrende bilinen en önemli, en değerli, en vazgeçilmez, en yararlı besindir. Bebeklere verilecek en güzel hediyedir. Bebeklerin ilk aşısı, ilk koruyucu ilacıdır. Benzersiz (eşsiz)dir, taklit edilemez. Hijyeniktir (temizdir), psikolojiktir (mutluluk, rahatlık, huzur verir) ekonomiktir (masrafsızdır), sağlıklıdır (hastalıklara karşı korur, faydalı bakteri olan probiyotikler içerir, bağışıklığı artırır). İçinde yeteri kadar su, protein, karbonhidrat, yağ, vitamin, mineral, enzim, bağışıklık elemanları vardır.
Tüm bebeklerimiz ilk 6 ay boyunca sadece anne sütü ile beslenirse tam ve sağlıklı gelişir. Su dahil hiçbir şeye gereksinim duymadan gelişir ve büyür. Anne sütünü artırmak için her türlü destek ve ilgi gösterilmeli ve tüm annelerin bebeklerine ilk 6 ay anne sütü vermesi ve ilk 2 yıl boyunca temel gıda olmasını sağlamak için çok gayret göstermelidir.
Kaynaklar:
1. Nelson Textbook of Pediatrics . Breastfeeding, sayfa 321-322; 2021.
2. WHO; Exclusive breastfeeding Who.int. 221 3. Arora S et al. Major factors influencing breast feeding rates: Pediatrics 2000: 106:E67 4. Ünsal H. Et al. Toplumda anne sütü verme eğilimi ve buna etki eden faktörler. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi 2005:48;226-33. 5. Yüzügüllü D. Et al. Annelerin ilk altı ay sadece anne sütü verme durumlarına etki eden etmenlerin incelenmesi: Türk Pediatri Arşivi. 2018; 53 96-104. 6. Unicef yayınları progres for children 2021. 7. Çeşitli internet kaynakları (2022)
Prof. Dr. Sırrı Bektaş