Akdeniz ikliminin hakim olduğu bütün ülkelerde doğal olarak yetişen Olea europaea, Sümerler devrinden beri bilinen bir bitkidir. Akdeniz efsanelerinde zeytin ağacı, “ölmez ağaç” ve “hayat ağacı” olarak tanımlanmıştır. Mısırlılar zeytin ağacını “cennetin gücünün sembolü” olarak görmüşlerdir. Uzun ömürlü bir bitki olan zeytin ağacının 1000- 2000 yıl yaşadığı sanılmaktadır. Zeytin ağacının 2000 yıllık ömrünün sebebinin “Oleuropein” olduğu düşünülmektedir.
Zeytin ağacı (Olea europaea) dünyanın birçok yerinde yetiştirilmektedir ama Akdeniz bölgesi dünyadaki üretimin %98’ini oluşturmaktadır. Akdeniz bölgesi dışında zeytin ağacı Arap yarımadasında, Hindistan ve Asya’da yetiştirilmektedir. İnsanoğlunun varlığı ile birlikte anılmaya başlayan zeytin, eski çağlardan bu yana yaşamın her evresinde barışın ve sağlıklı yaşamın sembolü olmuştur. Meyvesi ve yağı gıda olarak kullanılan bu antik bitkinin tüm kısımları günlük hayatın her alanında yer almıştır.
Atık olarak düşünülen zeytin çekirdeği ve zeytin yaprağı ise halk hekimliğinde uzun yıllar kullanılmıştır. Bitkinin sevgi-dostluk, barış, kardeşlik ve güç sembolü olan yapraklarından ve gövde kabuklarından hazırlanan infüzyonlar, iştah arttırıcı, idrar söktürücü, kabızlığa karşı, ateş düşürücü, kan şekerini dengeleyici ve tansiyon düşürücü olarak, haricen ise cerahatli yaraların temizlenmesi ve pansumanında kullanılmıştır.
Akdeniz diyetinin temel taşlarından biri olan zeytinyağı, yılda 11 milyon tonluk küresel üretimi ile zeytin ağacından elde edilen ana üründür. Akdeniz diyeti, özellikle meyveler, sebzeler, yağlı tohumlar ve zeytinyağında bulunan bol miktarda polifenol nedeniyle sağlık faydaları ile bilinmektedir. Zeytin ağacında bulunan fenolik bileşenlerden dolayı çok sayıda çalışma yapılmıştır.
Zeytin yaprağında bulunan kimyasal bileşimler:
Zeytin yaprakları başta oleuropein ve hidroksitirizol olmak üzere, oleanolik asit, apigenin-7-glikozit ve lutein-7 -glikozit, rutin, hesperidin gibi fenolik bileşenler içermektedir.
Bilimsel çalışmalar; zeytin yaprağının içerdiği oleuropein maddesinin, zeytin meyvesi ve yağı dahil olmak üzere diğer kısımlarına oranla çok daha yüksek olduğunu göstermiş ve aktif bir fitokimyasal olduğunu ortaya koymuştur.
Ekstra virgin zeytinyağı, botanik olarak Olea europaea L olarak bilinen zeytin ağacının meyvesinden üretilir, polifenoller açısından zengindir ve antioksidan kapasitesi yüksek olarak bilinir.
Ancak, zeytin yaprakları, zeytinyağından daha yüksek miktarda polifenoller içermektedir. Örneğin, en yüksek fenolik bileşik olan oleuropein miktarı, zeytinyağında %0,005 ile %0,12 arasında değişirken, zeytin yapraklarında %1 ile %14 arasında değişmektedir.
Zeytin yaprakları yüksek oranda fenolik bileşikler içermesinden dolayı dünyada birçok araştırmacının ilgisini çekmiş ve zeytin yaprakları ile hayvan ve insanlar üzerinde klinik çalışmalar yapılmıştır. Yapılan çalışmalarda zeytin yaprağının sağlık açısında birçok faydası olduğu; antioksidan, anti-hipertansif, hipoglisemik, hipokolesterolemik, kardioprotektif, antiinflamatuvar etkiler gibi faydalı sağlık etkilerinin yanı sıra obezite tedavisinde de yardımcı olduğu görülmüştür.
Zeytin yapraklarının kimyasal bileşimi, ekstraktta bulunan dalların oranına, depolama koşullarına, hava koşullarına, nem içeriğine ve toprak kirliliği derecesine göre değişiklik göstermektedir. Ülkemizde geleneksel kullanımda; zeytin yaprakları ve gövde kabuğundan hazırlanan %5’lik in füzyon veya yapraklar doğrudan kullanılacak ise genellikle, 7-8 g kuru yaprağın 150 ml sıcak suyla infüzyonu hazırlanarak günde 3-4 kez içilmektedir.
Antimikrobiyal Aktivite:
• Zeytin yapraklarının böcek ve mikrobiyal saldırılarına karşı dirençli olduğu bilinmektedir.
• Zeytin yaprağı ekstrelerinin antimikrobiyal aktivitesini belirlemek için in vitro çalışmalar yapılmıştır.
• Zeytin yaprağı, bağırsak veya solunum yolu enfeksiyonlarının tedavisinde potansiyel etkili antimikrobiyal bir ajandır.
• Zeytin yaprağının antimikrobiyal özellikleri ile genellikle ilişkilendirilen bileşen oleuropein’dir.
• Oleuropein, laboratuvar çalışmalarında doğrudan makrofaj aktivasyonunu uyardığı bildirilmiştir.
• Zeytin yaprağının bir diğer önemli maddesi olan hidroksitirosolün antimikrobiyal aktivitesi oleuropein’den daha geniş olup, spektrum ve güç açısından ampisilin ve eritromisine benzer olduğu gösterilmiştir.
Antiviral Aktivite:
Zeytin yaprağı ekstresinin antiviral aktivitesini, genellikle elenolik asit türevi olan kalsiyum elenolat bileşeni tarafından sağlandığı belirtilmektedir.
Kalsiyum elenolatın in vitro olarak inhibe ettiği bazı virüsler arasında rinovirüs, miksoviruslar, Herpes simplex tip I, Herpes simplex tip II, Herpes zoster, influenza ve para-influenza virüsleri bulunmaktadır.
Antiviral aktivite mekanizması olarak:
Virüsün konak hücreye tutunmasını önleyerek, viral enfeksiyonun yayılmasını azaltma. Virüsler için esansiyel olan kritik amino asit üretimini bozma.
Virüsleri inaktive ederek veya hücre zarına virüsün tutunmasını ve viral hücrenin yayılma yeteneğini önleyerek viral enfeksiyonu ve/veya yayılmasını sınırlama.
Doğrudan enfekte hücrelere nüfuz edebilme ve viral replikasyonu baskılama.
Retrovirüslerin durumunda, ters transkriptaz ve proteaz üretimini nötralize etme yeteneği ile antiviral aktivite gösterdiği bilinmektedir.
Antioksidan Aktivite:
• Zeytin yaprağı ekstraktlarının antioksidan aktivitesini göstermek için in-vitro ve hayvan deneyleri yapılmıştır.
• Oleuropein, hidroksitirosol ve kafeik asit zeytin yaprağında antioksidan özellik ile ilişkilendirilen ana maddelerdir.
• Oleuropein, bir antioksidan olarak, LDL kolesterolün oksidasyonunu azaltmaktadır. Okside LDL kolesterol en zararlı kolesterol formudur ve arteriyel dokulara zarar vererek, ateroskleroz riskini arttırır.
• Zeytin yaprağının trombosit agregasyonunu ve tromboksan A2’nin (trombosit agregasyonunu uyarıcı etkileri olan) üretimini inhibe ettiği bildirilmiştir.
• Zeytin yaprağı ekstraktının, kan damarlarının daralmasına yol açan bir madde olan ACE anjiyotensin dönüştürücü enzimleri inhibe ettiğini bildiren yakın zamanda yapılan çalışmalar bulunmaktadır.
Antienflamatuvar Aktivite:
Yapılan bir in vivo çalışmada farelere oleuropein uygulamasının TNF-, IL-1β ve NO’da önemli bir azalmaya neden olduğu bildirilmiştir.
Başka bir çalışmada oleuropeinin, nitrik oksit (NO) üretimini ve bununla birlikte immün hücrelerin fonksiyonel aktivitesini artırdığı gösterilmiştir.
Oleuropeinin ayrıca lökotrien B4 üretimi ve lipoksi- jenaz aktivitesi gibi diğer enflamatuvar ajanları da inhibe ettiği görülmüştür.
Zeytin yaprağı içinde bulunan bir diğer etkin mad- de hidroksitirozol’un, in vitro koşullarda, insan monositik THP-1 hücrelerinde iNOS, COX-2 ve TNF-α gibi proinflamatuvar ajanları ihhibe ettiği gözlenmiştir. Ayrıca bir diğer çalışmada, hidroksitirozol’un iNOS ve COX-2 gen ekspresyonunu düzenlediği, NF-κB, STAT-1α ve IRF-1 aktivasyonunu engellediği ve bu özelliklerinden dolayı oksidatif hasarı azalttığı ve antienflamatuvar etki gösterdiği bulunmuştur.
Vasküler Fonksiyon Üzerine Etki:
Zeytin yapraklarının içinde bulunan polifenoller (başlıca oleuropein ve hidroksisitirosol) nedeniyle çeşitli kardiyovasküler risk faktörlerini olumlu şekilde değiştirdiği gösterilmiştir.
Yapılan bazı çalışmalar, zeytin yaprağı ekstresinin vasküler fonksiyonu olumlu bir şekilde modüle ettiğini, zeytin yaprağı içeriğindeki fenolik maddelerin sağlık için faydalı olabileceğini ve bu kapsamda daha çok çalışma yapılması gerekliliğini göstermektedir.
Hipoglisemik ve Hipolipidemik Etki:
Zeytin yaprağının hipoglisemik ve hipolipidemik aktiviteleri laboratuvar çalışmaları ile saptanmış- tır. Zeytin yaprağı ekstresindeki oleuropeinin hipoglisemik etkisini açıklamak için iki mekanizma öne sürülmektedir;
1) Oleuropein glikozun hücreye geri alımını hızlandırır, plazma glikoz seviyesinin düşmesine yol açar.
2) Oleuropein bir glikozit olduğundan glikozun ince bağırsağın epitelyal hücrelerinde sodyuma bağlı olarak transferini (SGLT1) sağlayarak glikozun hücre içine girişine yardımcı olur.
Zeytin Yaprağı Polifenollerinin Hipolipidemik Et- kileri: Fenolik bileşenlerin, vücuttaki serbest radi- kallerin zararlı etkilerini azaltması nedeniyle kardiyovasküler hastalıkların azalması ile ilişkilidir. Sürecin fosfolipaz C aktivasyonu ve araşidonik asit metabolizmasını içerdiği ve hidrojen peroksit seviyesini azalttığı düşünülmektedir.
Zeytin yaprağının polifenollerinin lipid profili üzerindeki faydalı etkileri; total kolesterol (TC), düşük yoğunluklu lipoprotein kolesterolü (LDL-c) ve trigliseritlerin (TG) azalması olarak bildirilmektedir.
YAN ETKİ VE KONTRENDİKASYONLAR
Safra kanalı taşı olan hastalarda, safra sekresyonunu artıraraksafra koliği oluşturabilir. Ayrıca bitkinin, potansiyel hipoglisemik, hipotansif etkilerinden dolayı hipertansif ve diyabetik hastalar dikkatli şekilde izlenmelidir.
İLAÇ, BİTKİ ve TAKVİYELERLE ETKİLEŞİMLER
Zeytin yaprağı ekstresi kan basıncını düşüren ilaçların etkisini arttırabilir ve antidiyabetik ilaçlarla etkileşip kan glukoz düzeyini etkileyebilir. Ayrıca kan pıhtılaşmasını ve platelet agregasyonu inhibe eden ilaçlarla da etkileşebilir. Bu nedenle zeytin yaprağı ekstresini bu grup ilaçlarla kullanırken dikkatli olunmalı, mutlaka sağlık uzmanlarına, eczacı veya doktora danışılmalıdır.
Kaynaklar:
[1] Lee-Huang, S., Zhang, L., Huang, P. L., Chang, Y. T., and Huang, P. L. Anti-HIV activity of olive leaf extract (OLE) and modulation of host cell gene expression by HIV-1 infection and OLE treatment. Biochem Biophys Res Commun. 8-8-2003;307(4):1029-1037.
[2] Cherif S, Rahal N, Haouala M, et al. [A clinical trial of a titrated Olea extract in the treatment of essential arteri- al hypertension]. J Pharm Belg 1996;51:69-71.
[3] Castro M, Romero C, de Castro A, Vargas J, Medina E, Millán R, Brenes M. Assessment of Helicobacter py- lori eradication by virgin olive oil. Helicobacter. 2012 Aug;17(4):305-11.
[4] Somerville V, Moore R, Braakhuis A. The effect of olive leaf extract on upper respiratory illness in high school athletes: A randomised control trial. Nutrients. 2019;11(2). pii: E358.
[5] Petroni, A., Blasevich, M., Salami, M., Papini, N., Mon- tedoro, G. F., and Galli, C. Inhibition of platelet aggregati- on and eicosanoid production by phenolic components of olive oil. Thromb.Res. 4-15-1995;78(2):151-160.
[6] Fischer S, Honigmann G, Hora C, et al. [Results of lin- seed oil and olive oil therapy in hyperlipoproteinemia patients]. Dtsch Z Verdau Stoffwechselkr 1984;44:245-51.
[7] Baytop T. Türkiye’de Bitkiler ile Tedavi Geçmişte ve Bugün (2. baskı). Nobel Tıp Kitabevi İstanbul 1999; s 369.
[8] Fleming T. PDR for herbal medicines (1st ed). Medical Economics Company 1998; pp 556-557.
[9] Kartal M, Yüzbaşıoğlu M. Olea europaea (Zeytin). Ki- tap: FFD Monografları Tedavide Kullanılan Bitkiler (2. Baskı). MN Medikal&Nobel Ankara 2011; ss 443-448.
[10] Baytop T. Türkiye’de Bitkiler ile Tedavi Geçmişte ve Bugün (2. baskı). Nobel Tıp Kitabevi İstanbul 1999; s 369.
[11] PDR for Herbal Medicines, 4rd ed., Thomson PDR, Montvale, NJ (2007).
[12] Singh I, Mok M, Christensen AM, et al. The effects of polyphenols in olive leaves on platelet function. Nutr Metab Cardiovasc Dis 2008; 18 (2):127-132.
[13] Andrikopoulos N.K., Antonopoulou S. and Kaliora A.C. (2002).Oleuropein inhibits LDL oxidation inducedby cooking oilfrying by products and platelet aggrega- tion induced byplatelet-activating factor. Lebensmittel Wissenschaft undTechnologie 35: 479–484.
[14] Mangion Randon A., Attard E., The in vitro Immu- nomodulatory Activity of Oleuropein, a Secoiridoid Gly- coside from Olea europaea L., Nat Prod Commun., 2007, 2, 515-519.
[15] Farag, A., Okazy, A., Asward, A., 2003. Devolopmental Toxicity Study of Chlorpyrifos in Rats. Reprod. Toxicol. 17.
[17] Somerville V, Moore R, Braakhuis A. The Effect of Olive Leaf Extract on Upper Respiratory Illness in High School Athletes: A Randomised Control Trial. Nutrients. 2019 Feb 9;11(2):358.
[18] Lockyer S, Corona G, Yaqoob P, Spencer JP, Rowland I. Secoiridoids delivered as olive leaf extract induce acute improvements in human vascular function and reduction of an inflammatory cytokine: a randomised, double-blind, placebo-controlled, cross-over trial. Br J Nutr. 2015 Jul 14;114(1):75-83.
[19] Susalit E, Agus N, Effendi I, et al. Olive (Olea euro- paea) leaf extract effective in patients with stage-1 hy- pertension: comparison with Captopril. Phytomedicine 2011; 18(4):251-258.
[20] Wainstein J, Ganz T, Boaz M, et al. Olive leaf extract as a hypoglycemic agent in both human diabetic subje- cts and in rats. J Med Food 2012; 15 (7):605-610.
[21] Persia, F.A., Mariani, M.L., Fogal, T.H. ve Penissi, A.B. 2014. Hydroxytyrosol and oleuropein of olive oil inhibit mast cell degranulation induced by immune and no- nimmune pathways. Phytomedicine, 21(11): 1400-1405.
[22] Magrone, T., Spagnoletta, A., Salvatore, R., Magrone, M., Dentamaro, F., Russo, M.A. ve Jirillo, E. 2018. Olive leaf extracts act as modulators of the human immu- ne response. Endocrine, Metabolic & Immune Disor- ders-Drug Targets, 18(1): 85-93.
[23] Saif R, Raza MH, Rehman T, Zafar MO, Zia S, Qureshi AR. Molecular Docking of Olea europaea and Curcuma Longa Compounds as Potential Drug Agents for Targe- ting Main-Protease of SARS-nCoV2. November 2020.
[24] Khaerunnisa, S.; Kurniawan, H.; Awaluddin, R.; Su- hartati, S.; Soetjipto, S. Potential Inhibitor of COVID-19 Main Protease (Mpro) From Several Medicinal Plant Compounds by Molecular Docking Study. Preprints 2020, 2020030226 (doi: 10.20944/preprints202003.0226. v1).
[25]AMR. Alternative Medicine Review. Olive Leaf Mo- nograph - Foundational Med Rev. 2009; 14(1). http:// www.altmedrev.com/archive/publications/14/1/62.pdf
[26] https://naturalmedicines .therapeuticresearch. com/