Sitokinler, bağışıklık sistemi hücreleri tarafından salınan küçük molekül ağırlıklı, çözünür proteinler olup, görevleri hücre hücre etkileşimini ve iletişimini sağlamaktır.
2019 yılının Aralık ayında Çin’in Wuhan kentinde ortaya çıkan, ülkemizde ilk kez 11 Mart 2020’de tanısı konulan ve yine aynı gün Dünya Sağlık Örgütü tarafından pandemi olarak ilan edilen Covid 19 enfeksiyonunun gündemimize girmesiyle birlikte “sitokin fırtınası” denilen bir kavramdan gerek yazılı ve sözlü medyada ve gerekse de sosyal medyada çokça söz edilir oldu.
Nedir sitokin fırtınası? Sadece Covid 19 enfeksiyonuna özgü bir durum mudur?
Öncelikle sitokin fırtınasının sadece Covid 19 enfeksiyonuna özgü olmadığını, bu virüs ortaya çıkmadan önce de başka nedenlere bağlı olarak görülegeldiğini belirterek konuya girelim. Covid 19 enfeksiyonu ile birlikte bu kadar popüler olmasının nedeni ise Covid 19’da ölümlerin, virüsün direkt sitopatik etkiden (hücreye zarar verici etki) ziyade sitokin fırtınasından olmasından kaynaklanmasıdır. Sitokin fırtınası, sitokin salınımına bağlı olarak sistemik yangı reaksiyonu, çoklu organ yetmezliği, kanda ferritin değerinde yükselme ve tedavi edilemediğinde sıklıkla ölüme yol açan bir bağışıklık yanıtıdır. Sitokin fırtınasını daha anlaşılır kılmak için şöyle bir örnek verebiliriz.
Bir terörist düşünün, etrafı 150 tane özel tim polisi tarafından çevrilmiş. Bu polislerden 1 veya 2 tanesi teröristi etkisiz hale getirebilecekken, 150 polis birden teröriste ateş açıyor, terörist ölüyor ancak beraberinde orantısız güç kullanımına bağlı olarak olay mahallinde bu operasyonu seyreden vatandaşlar da ölüyor. Sitokin fırtınasında da durum tam olarak böyle cereyan eder.
Başlangıçta virüse karşı iyi niyetle başlayan bağışıklık yanıtı o kadar şiddetli hale dönüşür ki, virüs öldürülürken ister istemez vücudun sağlam hücrelerine de saldırı başlar ve sağlam hücreler de öldürülür. Bu durum zamanında tedavi edilemezse hastanın ölümüyle sonuçlanır. İşte sitokin fırtınası denilen bu sürece Covid 19 enfeksiyonunda çok sık rastlanmakta ve Covid 19 nedeniyle ölüm, virüsün sitopatik etkisinden ziyade bağışıklık sisteminin orantısız bir şekilde aşırı çalışmasından kaynaklanır.
PEKI SITOKIN NEDIR?
Sitokinler, bağışıklık sistemi hücreleri tarafından salınan küçük molekül ağırlıklı, çözünür proteinler olup, görevleri hücre hücre etkileşimini ve iletişimini sağlamaktır. Sitokinler, bir uyarıma bağlı tepki olarak salındıkları için depo-lanmazlar, en çok da sitokini salan hücrenin kendi üzerinde veya yakınındaki hücrelerde etki ederler. Ancak sitokin fırtınası geliştiğinde, sitokinler kan yoluyla tüm vücuda yayılırlar. Başlıca sitokinler; Tümör Nekroz Edici Faktör alfa, interlökin (IL)-1, IL-6, IL-10, IL-12, IL-15, IL-18, IL-23, IL-27 ve tip 1 interferonlardır.
COVID’LI HASTANIN SITOKIN FIRTINASINA GIRDIĞI NASIL ANLAŞILIR?
Covid’li hastada sitokin fırtınasının temel özellikleri ateş, solunum sıkıntısı, nefes darlığı gelişmesi, adeta maraton koş- muş gibi sık nefes alıp verme, oksijen değerinin düşmesi, IL-6, CRP, Ferritin gibi akut faz reaktanlarının düzeyinde artıştır.
SITOKIN FIRTINASININ TEDAVISI VAR MIDIR?
Hastada sitokin fırtınası başladığında çok hızlı ve dinamik bir şekilde tedavi başlanmalıdır. Henüz sitokin fırtınasının kanıtlanmış bir tedavisi olmamakla birlikte kortikosteroidler ve IL-6’yı baskılayan tokilizumab faydalı olabilmektedir. Ancak burada tedavi zamanlaması çok önemlidir.
Doğru zamanda ilaçların devreye sokulması hastanın hayatta kalma şansını artır- maktadır. Görüldüğü üzere hastalık sitokin fırtınası aşamasına girdiğinde artık virüse karşı antiviral tedavi bir yana bırakılıp adeta bağışıklık sistemini zayıflatan ilaçlar kullanılmakta ve bu ilaçlar hayat kurtarıcı olmaktadır.
Covid 19 pandemisi sürdüğü müddetçe sitokin fırtınası ile ilgili çalışmalar hız kazanacak ve muhtemelen tedavide başka ilaçlar da devreye sokulacaktır.
Dr. Suha Alzafer