Uçucu yağlar kendilerine özgü/içsel kokulara sahiptirler bu kokular yayıldıkları ortamda canlandırıcı/aromatize edici etki yanında, antibakteriyel, antifungal, antiviral etkileri ile doğal dezenfektan görevi görürler. Hava kirliliği, içinde bulunduğumuz milenyumun en büyük problemlerinden biridir ve yapılan çalışmalar, hava kirliliği ile virüsün yayılması arasında pozitif bir korelasyon olduğunu göstermektedir. Günümüzün en önemli sağlık sorunu haline gelen COVID-19 yayılımı, diğer virüslere benzer şekilde, havadan bulaş şeklinde veya havada bulunan partikül ve maddelerin (PM) taşıyıcı olarak görev yapması ile olmaktadır.
Yapılan çalışmalarda, havadaki partikül ve yabancı maddelerin (PM) akciğer hücrelerinde enflamasyonu arttırarak hasara yol açtığı tespit edilmiştir. Enflamasyonun artması mortalite oranını da arttırmaktadır. Kısaca bulduğumuz ortamdaki hava kirliliği virüsün yayılımını, hızını ve şiddetini arttırırken, akciğerlerimize de hasar vermektedir.
Kapalı ve havalandırması iyi olmayan alanlardaki bakteri kolonizasyonunun çok çeşitli olduğu ve solunum yoluna ait birçok enfeksiyona neden olabileceği bilinmektedir. Kimyasal içerikli temizlik ürünleri ve oda spreyleri de havada uçan kimyasallar içerdiklerinden, başlı başına havayı kontamine edici toksik kirletici ajanlar olarak kabul edilmektedirler. Temizlik personeli dahil, ofis çalışanları ve ev sakinleri, hijyen için kullanılan temizlik maddeleri ve oda spreylerinde bulu- nan ve havaya karışarak inhale edilen/ solunan çok sayıda kim- yasala maruz kalmaktadırlar. Maruz kalınan kimyasallar birçok endokrin ve üreme problemleri yanında, ileri dönemde kanser, nörolojik problemler vb. önemli hastalıklara neden olabilmektedirler.
Uçucu yağların kapalı ortamlarda dezenfeksiyonda kullanımı: Uçucu yağlar bitkiler, ağaçlar, çiçekler, yapraklar, kabuklar, meyve veya köklerden elde edilen organik ve kompleks bileşimlerdir. Uçucu yağlar çok konsantre ve kırılgandırlar. Molekül olarak çok küçüktürler, havada çok hızlı buharlaşırlar. Uçucu yağların değişik alanlarda kullanılmalarının yanında çok güçlü antiseptik, antiviral ve antibakteriyel etkileri vardır. Bazı uçucu yağlar mikro-organizmaları yok etme özelliğinden dolayı doğal antibiyotik olarak da tanımlanmaktadır. Uçucu yağların ev, yatak odası ve kapalı alanlarda kullanımı, dezenfeksiyon, ferahlatıcı, dinlendirici ve aromatize edici etkileri ile kimyasal dezenfektanlara göre birçok avantaja sahiptir.
1- Uçucu yağlar ve içeriklerindeki etken maddelerin güvenlik profilleri doğal olmayan antimikrobiyal ajanlara göre çok daha iyidir. Ayrıca çoğu aromatik yağ doğal haşere ve sinek savar özelliklerinin yanında, yiyecek katkı maddesi veya gıda koruyucu olarak insan ve hayvan sağlığında güvenle kullanılmaktadır.
2- Uçucu yağlar ve etken maddeleri kendilerine özgü doğal kokuları ile parfüm kullanmaya gerek kalmadan dezenfeksiyon ve hava temizleyicilere koku verirler. Uçucu yağ kullanılan bir ortamda ekstra parfüm kullanmaya gerek duyulmaz.
3- Uçucu yağlar kendilerine özgü/içsel kokulara sahiptirler bu kokular yayıldıkları ortamda canlandırıcı/aromatize edici etki yanında, antibakteriyel, antifungal, antiviral etkileri ile doğal dezenfektan görevi görürler.
4- Antibakteriyel, antiviral ve antifungal etkilere sahip uçucu yağlardan özellikle çay ağacı, tarçın, karanfil, kekik, limon, anason, ıtır, nane, lavanta, ökaliptus, sedir, kafur, sandal ağacı, portakal karışım halinde veya tek olarak ortam temizleme/ dezenfekte etme ve kokulandırmada kullanılabilirler.
5- Bu uçucu yağların içlerinde bulunan terpineol, sinnamaldehit, sinnamik asit, timol, sitronellol, öjenol, mentol, geraniol, sineol, karvakrol gibi ana etken maddelerin dezenfekte etkileri kanıtlanmıştır.
6- Alkol, propilen glikol, dipropilen glikol, uçucu yağların çözülmesini sağlayan oda dezenfeksiyonunda kullanıla- bilecek ana maddelerdir. Bu maddelerin hava dezenfeksiyonundaki etkileri bilinmesine rağmen uçucu yağlar ile birlikte kullanımı tek başına kullanımına oranla açık avantaj /üstünlük sağlamaktadır. Çünkü alkoller/propilen glikol/dipropilen glikol etkinliği havadaki faktörlere bağlıdır. Örneğin ısının artması, nemin 35-40%’dan daha yüksek olması ortamdaki alkolün yoğunlaşmasına ve dezenfeksiyon etkilerinin azalmasına yol açmaktadır. Bu alkolün nem çekici/hidroskopik özelliğinden kaynaklanmaktadır.
7- Uçucu yağların ve içlerinde bulunan ana etken maddelerin dezenfekte edici etkileri ortamdaki ısı veya nem ile bağlantılı değildir. Çünkü uçucu yağlar nem çekici/ hidroskopik özelliğe sahip değildirler. Bu nedenle uçucu yağ ve alkol karışımı ile dezenfekte edilen ortamlardaki ısı ve nem oranı dezenfeksiyonun etkisini /gücünü etkilemez.
Ortam Dezenfeksiyon için Formülasyonlar: Aşağıdaki formülasyonların, dezenfektan etkileri, ortamdaki mikrobiyal yükün karışımın kullanımından 30 dakika sonrasında havadaki kolonizasyonun ölçülmesi ile değerlendirilmiştir.
Formülasyon 1: Formülasyon- da %50 Alkol veya propilen glikol, %10 inaktif madde, %40 aktif madde
Formülasyon % olarak verilmiştir. Alkol %50 Distile su %10
Cedrus atlantica (Sedir uçucu yağı) %3 Cinnamomum zeylanicum (Tarçın uçucu yağı) %1 Cuprssus sempervirens (Selvi uçucu yağı) %2
Eugenia caryophyllus (Karanfil uçucu yağı) %7 Citrus sinensis (Portakal uçucu yağı) % 9
Pogostemon Cablin (Patchuli uçucu yağı) %2 Salvia triloba (Ada çayı uçucu yağı) %2
Mentha piperita (Nane uçucu yağı) %1 Origanum vulgare (Kekik uçucu yağı) %4
Citrus limon (Limon uçucu yağı) % 9
Sonuçlar: Mikroorganizma % mortalite Saimonelia cholerae %100 Microccocus luteus %94 Aspergilius Fumigatus %96 Bu sonuçlar havadaki mikro-organizma sayısının önemli ölçüde azaldığını ve karışımın güçlü dezenfektan formül olarak kullanılabileceğini göstermektedir.
Formülasyon oda içinde her 30 dakikada 5-10 dakika aralıkta kullanılmalıdır.
Formülasyon 2: %45 Alkol, %45 aktif madde %10 inaktif madde
Formülasyon % olarak verilmiştir.
Alkol %45 Distile su %10 Pinus mugo (Çam uçucu yağı) %14 Eucalptus globulus (Ökaliptus uçucu yağı) %2,5 Citrus sinensis (Portakal uçucu yağı) %2,5 Citrus limon (Limon uçucu yağı) %2,5 Salvia triloba (Adaçayı uçucu yağı) %2 Lavandula angustifolia (La- vanta uçucu yağı) % 5 Rosmarinus officinalis (Bibe- riye uçucu yağı) % 2,5 Juniperus communis (Ardıç uçucu yağı) % 2 Cedrus atlantica (Sedir uçucu yağı) % 2 Citrus bergamia (Bergamot uçucu yağı) % 3 Pogostemon cablin (Patcho- uli uçucu yağı) %3 Pelargonium graveolans (Itır uçucu yağı) % 2 Origanum vulgare (Kekik uçucu yağı) % 2
Karışım, kapalı ortamda kullanıldıktan 30 dakika sonra ortamdaki bakteri miktarındaki azalma ölçülmüştür.
Sonuçlar: Mikroorganizma % mortalite Salmonella cholerae %100 Microccocus luteus %99 Aspergius Fumigatus %99 Bu sonuçlar uçucu yağ karışımı ve alkol karışımının havadaki mikroorganizma sayısında önemli ölçüde azalma sağladığı ve güçlü dezenfektan formül olarak kullanılabileceğini göstermektedir.
Covid-19 ve Viral –Bakteriyel Enfeksiyonlarda Kolay Uygulanabilecek Etkili Tavsiyeler:
Koklama: Koton bir mendile veya kalın kaya tuzuna aşağıdaki karışımı emdirerek gün boyu koklama yapılabilir. Enfeksiyonlara karşı korunma dışında burun tıkanıklığının da açılmasını sağlar.
Mentha piperita (Nane uçucu yağı) 2 damla Rosmarinus officianalis (Biberiye uçucu yağı) 2 damla Eucalyptus globulus (Ökaliptus uçucu yağı) 1 damla Origanum vulgare (Kekik uçucu yağı) 1 damla
Ovma: Ökaliptus, Lavanta ve Çay ağacı uçucu yağları antibakteriyel ve antiviral özellikleri ile bronşit dahil solunum yolu enfeksiyonlarında koruyucu olarak görev yapabilirler. Enflamasyonlu burun tıkanıklığının açılmasını sağlarlar. Aşağıdaki karışım göğüs bölgesine ovma şeklinde kullanıldığında solunum yollarının rahatlamasını sağlar.
Sesamum Indicum (susam yağı) 50 ml Eucalyptus globulus (ökaliptus uçucu yağı) 15 damla Lavandula angustifolia (lavanta uçucu yağı) 20 damla Origanum vulgare (kekik uçucu yağı) 5 damla
Rosmarinus officinalis (biberiye uçucu yağı) 5 damla
Ayak Tabanlarına Masaj: Aşağıdaki karışımın ayak tabanlarına masaj şeklinde, gece ise üzerine çorap giyilerek uygulanması tavsiye edilir.
Sesamum Indicum (susam yağı) 30ml Zingiber officinale (Zencefil uçucu yağı ) 5 damla Origanum vulgare (Kekik uçucu yağı) 5damla
Eucalyptus globulus (Ökalip- tus uçucu yağı) 10damla Rosmarinus officinalis (Biberiye uçucu yağı) 3 damla Juniperus communis (Ardıç uçucu yağı) 3 damla
Banyo: Selvi uçucu yağının ısıtıcı etkisi ve biberiye uçucu yağının dolaşım arttırıcı etkisi ile hazırlanan banyo, hastanın ra- hatlamasını sağlar. Uygulanan banyoda bir süre kalınması önemlidir.
Sesamum Indicum (susam yağı) 10ml Cuprssus sempervirens (Sel- vi) 15 damla
Rosmarinus officinalis (Biberi- ye) 10 damla
SOĞUK ALGINLIĞI – VİRAL RİNİT: İnhalasyon şeklinde veya diffuserda uygulanması önerilir. Ayrıca istenirse karışım sıcak suya eklenip hasta başına havlu geçirerek karışımın çıktığı buharı inhale edebilir.
Eucalyptus radiata (Ökaliptus radiata) 5ml Eucalyptus globulus (Ökaliptus) 2.5ml
Mentha piperita (Nane) 2 ml Diffuserda kullanım 5-10 dk aralıklı 2 kez /saat
ALLERJİK KİŞİLER/ DURUMLAR İÇİN ODA SPREYİ Allerjik kişiler ve astım hastalarında kullanılacak uçucu yağlar özenle seçilmelidir. Eua de distile 150ml Lavandula angustifolia (Lavanta) uçucu yağı 35 qqt Citrus limon (limon) uçucu yağı 30qqt
Mentha piperita (Nane ) uçucu yağı 30qqt Allerjik kişinin bulunduğu ortama çalkalayarak gün içinde düzenli aralıklarla sıkılabilir.
Kaynaklar:
1- Milan et all ; 2004; Method of disinfecting, freshening and per- fuming the air based on essential ois Pub.No.:US2004/0071588A1 2-William W.Nazaroff, Charles J. Weschler; 2004; Cleaning pro- ducts and air fresheners expose to primary and secondary air pollutants, Elseiver, volume 38, İssue 18, pg 2841-2865
3- Kathi Keville and Mindy Gre- en;2009 ; Aromatherapy a comp- lete guide to the healing art 4 -Kurt Schnaubelt, 1995, Advance Aromaterapy
UZM. ECZ.. SEVİL AĞALAR ALTINEL