Folik asit, folat veya B9 vitamini olarak da adlandırılan ismini yaprak anlamına gelen “folium”dan alan vitamin.
Folik asit, folat veya B9 vitamini olarak da adlandırılan ismini yaprak anlamına gelen “folium”dan alan vitamin. Özellikle gebelik öncesinde, yani döllenme anında, gebelik sırasında ve emzirme döneminde tek başına veya bir multivitamin tabletinin içinde olması nedeniyle sık kullanılan folik asit hakkında toplumda süregelen bazı yanlışlara da bu yazımda değinmek isterim.
Folat besinlerde doğal olarak bulunur ve suda çözünür. B grubu vitaminlerindendir. B9 adı da verilir. Folik asit ise folatın sentetik şeklidir. Hücre içi kullanımı için B12'nin varlığına da gereksinim duyar. Folat, RNA ve DNA sentezi, transaminasyon ve metilasyon süreci için önemli olan birçok tek karbon transfer reaksiyonunda kofaktör olarak görev alır. Yani, hücre bölünmesi, doku büyümesi için gereklidir. Bu sebeple gebelerin rahimlerinde saniyede milyarlarca kez bölünen hücrelere sahip olan bir fetus nedeniyle gebe kadınların folat gereksinimi gebe olmayanlara göre 5-10 kat daha fazladır. Artan ihtiyaç artan eksiklik riskini de yanında getirmektedir. Bir gebenin hem kendi gereksinimi ve hem de bebeğinin gelişimi için artan folik asit ihtiyacına rağmen gereken miktarda folik asidi alamaması sonucu FOLİK ASİT EKSİKLİĞİ ortaya çıkabilir.
Folik asit eksikliği;
1. megaloblastik anemi,
2. hiperhomosisteinemi,
3. DNA replikasyonu ve hücre bölünmesinde bozul- malara neden olur.
Anemiyi kabaca havadaki oksijenden hücrelerimizin yararlanamaması, hücrenin oksijensizliği, hava alamaması, boğulması olarak tanımlayabiliriz ki bu oksijensizlik gelişmekte olan bir fetus için olabilecek en kötü senaryolardan birisidir.
Folik asit eksikliğinde ortaya çıkan bir diğer tablo olan HİPER-HOMOSİSTEİN-ÜRİ homosisteinin artışı sonucu idrarda fazlaca atılması halidir ki damarlarımızın en büyük düşmanı olan homosisteinin birikimini işaret eder. Damar hasarı ise bilinen tüm kalp damar hastalıklarının sebebidir. Ateroskleroz, yüksek tansiyon, inme, beyin kanaması, kalp krizi vb. Gebelerde buna karaciğerde yapımı artan pıhtılaşma faktörlerini de eklerseniz niçin gebelerin gebe olmayanlara göre, 8 kat daha emboliye pıhtı atmaya meyilli olduğunu da anlarsınız. Bu durumda pıhtı plasenta damarlarına attığında bebeğin hayatı, anne damarlarına doğru yol aldığında gebenin hayatı riske girecektir. Akciğer embolisi, amniyos sıvı embolisi, artan varis ve damar sorunları anne karnında yaşamını yitiren bebeklerin oranını da giderek arttıracaktır. Günümüzde gebelikte ve doğum sonrasında oldukça yaygın kullanılan “kan sulandırıcı” kavramı da bu durumun bir göstergesidir. Maalesef ki bu ortam içinde “canlı” kalabilmiş bir bebek için sağlıklı bir vücut, beyin ve zihin yapısına sahip olacağını öngörmek her zaman mümkün olamamaktadır. Toplumumuzda giderek sıklaşan çocukluk dönemi nöro-bilişsel sorunları ve annelerde artan kaygılı durumlar kadın hastalıkları ve doğum uzmanı olarak bizlerin en temel sorunları arasındadır.
Folik asit eksikliğinde oluşan DNA REPLİKASYONU VE HÜCRE BÖLÜNMESİNDEKİ BOZULMALAR, hücrelerin belli bir amaçla gerçekleştirdikleri bölünmelerin rayından çıkabileceğini ifade eder. Böylece gebe olmayanlarda kanser koruyuculuğu düşerken, hamilelerde kanser riskine ek olarak, anne karnındaki bebekte oluşabilecek kalıcı DNA hasarları, anomaliler ve en meşhurlarından nöral tüp defektleri dediğimiz beyin ve omurilikle ilgili sakat bırakıcı durumlar için ortam oluşur. Gebelikte folik asit kullanımının bebeklerde anne karnında oluşan kalp delikleri gibi kongenital kardiak defektleri azalttığı da ortaya konmuştur. Bu bilgilere rağmen toplumda farklı yönlendirmeler sonucunda yapılan bazı yanlışlara dikkat çekmek isterim.
YANLIŞ 1:
SAĞLIKLI BESLENİYORUM VE GEREKEN FOLİK ASİDİ YİYECEKLERLE ALIYORUM. TAKVİYE GEREKMEZ.
Folik asit, folat şeklinde pek çok tahıl ve yeşil yapraklı yiyecekte mevcuttur. Ancak size verilen yiyecek listeleri ile folik asit yeterince alınamaz. Folat ısı ve ışıkla kolayca parçalanır.
Tarladan toplanan marulun (bu arada ilaçsız toprakta, ilaçsız tarımla, doğal tohumdan olduğunu da varsaymak lazım) size ulaşana kadar geçirdiği yolculuk süresi içinde maruz kaldığı ısı ve ışık değişimleri haricinde MARKETLERDE TAZE GÖRÜNMELERİ İÇİN ÜSTLERİNE FIŞKIRTILAN SULARLA, nemli ve IŞIKLI TEZGAHLARDA tutulmaları da kaybı arttırır.
Ayrıca pişirme ile sulu ısıda parçalanma, kuru ısıdan daha çoktur. Isının artması ve ısıtma süresinin uzaması, folik asidi bitirir. Pişirme suyunun miktarı fazlalaştıkça vitamin kaybı artar. Pişirme suyunun atılması da önemli bir vitamin kaybı sebebidir. Pişirmeyle folik asidin yaklaşık yüzde 40’ında kayıp söz konusudur (İlk anda, elimizde %100 folatlı besin olduğunu varsayarsak). İşlenmiş tahıllarda ve unda daha hiçbir şey yapmadan ham folik asidin yaklaşık yüzde 70’inin kaybından söz edilebilir. Yetişkinler için günlük tüketilmesi önerilen folat miktarı da 400 mikrogramdır. Gebelik ve emzirme döneminde olan kadınlarda günlük folat ihtiyacı artar ve 600 mikrogram günlük folat alımı önerilmektedir. Gebelerde artan folat gereksinimini tek başına diyetle karşılamak zor olduğu için folik asit desteği ŞARTTIR.
YANLIŞ 2:
GEBELERDE ALINAN YÜKSEK DOZ FOLİK ASİDİN ZARARLARI İLE İLGİLİ AMERİKADAN YAYINLAR VAR.
Folik asit gebelik öncesi ve özellikle döllenme zamanındaki etkisi ile anne-bebek sağlığına katkısı net bir vitamindir. Amerika’da durum ülkemizden çok farklıdır.
Amerika Birleşik Devletleri’nde 1990’ların sonunda folik asidin gıdalara eklenmesi için ilk adımlar atılmış, 1993 yılında Hükümet tarafından doğurganlık çağına gelen her kadına folik asit takviyesinin yapılması resmi olarak belirtilmiş, 1998 yılında Amerika ve Kanada bir adım daha atarak tüm tahıllı ürünlere folik asit eklenmesini yasalaştırmıştır. Bu devletlerin tüm EKMEK, MAKARNA, TAHIL GEV- REKLERİ, KAHVALTILIKLAR, UNLU GIDALARA FOLİK ASİT EKLEMESİ sonucunda nesilleri devam ettikçe nöral tüp defektleriyle karşılaşma oranları hızla azalmıştır. Ülkemizde ise tohumdan, bitkiye, taşımadan, depolamaya, satıştan tüketiciye hiçbir basamağında doğru denetlenmeyen gıdalardan bahsediyoruz maalesef. Ülkemizde besinlerin zenginleştirilmesi yaygın bir uygulama değildir. Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği’ne göre; sadece sofra tuzlarına iyot katılması zorunludur. Bu durumda gebe olmayanların folik asit ihtiyaçlarının karşılanması önemlidir.
YANLIŞ 3:
FOLİK ASİT KULLANIMI ŞEKER HASTALIĞI YAPAR.
Tam tersi. Folik asit ve B12 metabolizma için kofaktördür. Yorumlama hatası sonucu bu safsatanın çıkmasına sebep olan çalışmanın orijinali; kanlarında folik asit seviyeleri çok yükselen insanların hücre içine folik asidi alamadıkları ve bir reseptör sorunu yaşadıklarını bu insanların insülin direncine sahip insanlar olma riskinin de yüksek olduğunu göstermiştir. Diyabetin, Alzheimer için kolaylaştırıcı olduğu ve riski 4 kat arttırdığı yönündeki bilgilerimizi pekiştiren bir çalışmadır.
YANLIŞ 4:
FOLİK ASİT KULLANIMI OTİZMLE/ALZHEİMERLA İLİŞKİLİDİR.
Kitlelerde hatalı olarak bu kanının yayılmasına neden olan az sayıda çalışma;
fareler üzerinde kandaki yüksek doz folik asit seviyelerinin, beyin dokusuna geçemeyen ve beynin kullanamadığı bu sebeple beynin FOLİK ASİT EKSİKLİĞİ çektiği ve beyin fonksiyonlarının fetus veya yaşlı bireylerde yavaşladığı yönündeki yayınlardır ki özünde de bu yayınlar FOLİK ASİDİN BEYİN FONKSİYONLARI İÇİN ÖNEMİNİ GÖSTERİR. Ancak insan çalışmaları değildir. Ramaekers V. ve arkadaşlarının çocuklarda otizmle ilgili yaptığı bir çalışma ağızdan folinik asit alımının (başlangıç 1 mg/kg/ gün) 12 ay sonunda beynin folik asit kullanımını arttırdığını ve yavaşlamanın klinik olarak tamamen iyileştiğini göstermiştir.
Sonuç olarak, her duyduğunuza inanmayın. Folik asit kullanımına sizi yakından tanıyan hekiminiz- le birlikte karar verin. Gebelik öncesinde, sırasında, emzirmede kullanmaktan çekinmeyin.
Sağlık ve bilgiyle kalın.
Kaynaklar: 1.EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies, 2014. Scientific Opinion on Dietary Reference Values for folate. EFSA Journal 2014; 12 (11): 3893. 2. Antony AC. In utero physiology: role of folic acid in nutrient delivery and fetal development. The American journal of clinical nutrition. 2007;85(2):598-603 3. Khan KM, Jialal I. Folic acid (folate) deficiency. StatPe- arls [Internet]: StatPearls Publishing; 2019. 4. ReviewBr J Nutr. 2012 Dec 14;108(11):1924-30. doi: 10.1017/S0007114512003765. Epub 2012 Oct. 5. Jing Y, Zheng YZ, Cao LJ, Liu YY, Wen L, Huang GW. Periconceptional folic acid supplementation in Chinese women: a cross-sectional study. Biomedical and Envi- ronmental Sciences. 2017;30(10):737-748 6. KCells. 2021 Aug 3;10(8):1976. doi: 10.3390/cells10081976 .Folic Acid and Autism: A Systematic Review of the Cur- rent State of Knowledge. B Hoxha, M. Hoxha, E. Domi, J. Gervasoni , S. Persichilli, PMID: 34440744 PMCID: PMC8394938 DOI: 10.3390/cells10081976 7. Ramaekers, V.T.; Blau, N.; Sequeira, J.M.; Nassogne, M.-C.; Quadros, E.V. Folate Receptor Autoimmunity and Cerebral Folate Deficiency in Low-Functioning Autism with Neurological Deficits. Neuropediatrics 2007, 38, 276–281. [CrossRef] [PubMed] 8. ReviewBr J Nutr. 2012 Dec 14;108(11):1924-30. doi: 10.1017/S0007114512003765. Epub 2012 Oct 8.Folic acid supplementation in pregnancy: Are there devils in the detail?G.Burdge, K. A Lillycrop PMID: 23046900DOI: 10.1017/S0007114512003765.