Bütün viral hepatitler bulaşıcıdır, ancak bulaşma yolları ve bulaşma kapasiteleri farklıdır. A ve E hepatitleri esas olarak yiyecek-içeceklerle; B, C, D ve G hepatitleri ise kan yolu ile, kanla ve vücut sıvıları ile bulaşmış materyalle veya yakın temaslarla geçebilir.
Viral hepatitler tüm dünyada yaygın olarak görülen ciddi bir halk sağlığı sorunudur. Dünya Sağlık Örgütü ve Dünya Hepatit Birliği tarafından “Dünya Hepatit Günü” olarak belirlenen 28 Temmuz günü, bütün dünyada olduğu gibi Türkiye’de de gün dolayısıyla düzenlenen etkinliklerle, kamuoyunun dikkatinin hepatit hastalıklarına çekilmesi amaçlanmaktadır.
Dünya genelinde yaklaşık olarak 500 milyon insan ya Hepatit B ya da Hepatit C hastalığı taşımaktadır. Eğer tedavi edilmezlerse bu hastalıklar siroza ve ayrıca karaciğer kanseri ve karaciğer yetmezliği de dahil olmak üzere birçok soruna neden olabilir.
Karaciğer en büyük organlarımızdan birisidir. Karın sağ üst kısmına yerleşiktir ve erişkin bir insandaki ağırlığı yaklaşık 1.5 kg kadardır. Karaciğer sindirim sistemi ile kana geçen tüm maddeler için bir süzgeç görevi görür. Gelen besinleri vücudumuz için gerekli yapı taşları ve fonksiyonel maddelere dönüştürür. Bazı besinleri, enerji kaynaklarını, vitaminleri vücudumuzun ihtiyacı olduğunda kullanılmak üzere depolar. Zararlı maddeleri vücuttan uzaklaştırır. Safra asitlerini sen- tezleyerek besinler ile aldığımız yağların ve yağda eriyen vitaminlerin emilmesini kolaylaştırır. Hepatit ise karaciğerin, mikrobik (hepatit virüsleri), toksik (ilaç ve diğer kimyasal maddeler) veya diğer nedenlerle oluşan iltihabi reaksiyonudur. Yenidoğan bebeklerde görülen sarılık, safra kesesi taşı nedeniyle olan sarılık veya başka nedenden dolayı karaciğer bozukluğu oluşmasına bağlı olarak görülen sarılıklar ‘Viral hepatit’ yani bulaşıcı sarılık değildir. Viral hepatit, karaciğere yerleşen çeşitli virüslerin neden olduğu en sık görülen bulaşıcı hastalıktır.
Özellikle Hepatit B virüsü enfeksiyonu gerek Türkiye’de, gerekse dünyada yaygın ve ciddi sağlık sorunlarının başında gelmektedir. Sadece Hepatit B değil başta A ve C olmak üzere tüm hepatit çeşitleri sağlığımız açısından tehlike oluşturmaktadır.
Bütün viral hepatitler bulaşıcıdır, ancak bulaşma yolları ve bulaşma kapasiteleri farklıdır. A ve E hepatitleri esas olarak yiyecek-içeceklerle; B, C, D ve G hepatitleri ise kan yolu ile, kanla ve vücut sıvıları ile bulaşmış materyalle veya yakın temaslarla geçebilir.
Viral hepatitler nasıl bulaşır?
Kan nakli, • Kan ile yakın temas gerektiren işte çalışma (doktor, hemşire, laborant), • İğne yaralanmaları, • Damar yolundan ilaç kullanımı (enjektör paylaşımı), • Uygun şekilde steril edilmeyen malzemelerle yapılan diş çekimi ve diş tedavisi girişimleri, • Uygun şekilde steril edilmeyen malzemelerle yapılan cerrahi girişimler, • Hemodiyaliz (böbreklerin yeterince çalışmaması nedeniyle belli aralıklarla cihaza bağlanarak kan- daki zehirli maddelerin uzaklaştırılması), • Cinsel temas, • Doğum sırasında anneden bebeğe bulaşma, • Aile içi yakın temas, • Kulak deldirme, akupunktur / dövme/ hızma vb.
Hepatit tanısı nasıl konulur?
Muayene bulguları, sarılık olsa bile tanı için yeterli değildir. Karaciğer hasarını gösteren ALT, AST gibi testler ve bilirubin düzeyini bilmek gerekir. Hepatit tanısı konulmasından sonra ikinci aşama sarılığın nedenini belirlemektir. Bir kişinin hangi tip sarılık geçirdiğinin veya halen taşıyıcı ya da hasta olup olmadığının anlaşılabilmesi için tek yöntem kan tetkiki yapılmasıdır. Sarılıkların hangisi geçirilirse geçirilsin benzer bulgular oluşur ve kesin ayrım yani hangi tip hepatitin geçirildiği ancak kan tetkiki ile anlaşılır. Yapılan kan tetkikleri ile o sırada hangi tip sarılığın geçirildiği kolaylıkla ve genellikle aynı gün içinde saptanabilir. Hepatit etkeninin saptanmasında ELISA yöntemi denen test kullanılır.
Hangi tip hepatitler kalıcı bir karaciğer hastalığı yapabilir? • Esas olarak B ve C tipi sarılıklar kalıcı (kronik) karaciğer hastalığı yapar. • Delta hepatiti sadece Hepatit B’li hastalarda görülür. • G hepatiti kalıcı olabilir ise de klinik önemi tam olarak bilinmemektedir. • A tipi sarılık kronik karaciğer hastalığına yol açmaz.
Viral hepatitlerde kronikleşme ihtimali hastalığın nedenine ve kişiye göre değişen bazı faktörlere bağlıdır. Hepatit C de kronikleşme ihtimali %80’den fazladır. Erişkin hayatta geçirilen Hepatit B de bu oran %10’dan azdır. Bunun aksine çocukluk döneminde bu oran çok daha yüksek olup çocukların da büyük bir kısmı taşıyıcı kalmaktadır.
Taşıyıcı ne demektir?
Taşıyıcı sözcüğü daha çok bazı Hepatit B’li hastalar için kullanılmaktadır. Kanlarında Hepatit B virüsünü bulun- duruyor olmakla birlikte muayene bulgularında, karaciğer fonksiyonlarında ve karaciğer biyopsilerinde hiçbir hastalık belirtisi göstermeyen kişiler taşıyıcı = asemp- tomatik taşıyıcı = sessiz taşıyıcı olarak tanımlanırlar.
Bu kişilerde aktif karaciğer bozukluğu ya da aktif karaciğer hasarı yoktur. Bir başka deyişle virüs uykudadır, virüsle organizma birbirine zarar vermeden sessiz bir şekilde birlikte yaşamaktadır. Bu kişilerde hastalık aktif şekle dönüşebilir. Bu nedenle belirli aralıklarla karaciğer fonksiyonlarının kontrol edilmesi ve muayenelerinin yapılması zorunludur. Taşıyıcıların yakın çevrelerinin hastalıktan korunmasında hepatitli olanlarla aynı yaklaşım izlenmelidir.
Hepatitlerin belirtileri nelerdir?
Belirtiler hepatit mikrobunun tipinden çok hastalığın seyrine göre değişiklikler gösterir. Hepatit bazı hastalarda hiçbir belirti vermeden ve sarılık oluşmadan geçirilebilir. Bazı hastalarda ise halsizlik, iştahsızlık, bulantı, kusma, eklem ağrıları, kaşıntı, göz aklarında ve ciltte sararma, ateş gibi belirtilerin tümü ya da bir kısmı görülebilir. Eğer sarılık meydana çıkmamışsa bu belirtiler kolaylıkla başka hastalıklarla karıştırılabilir.
Hepatitli hastaların yakın çevresindeki kişiler ne şekilde korunabilirler?
• Koruma önlemleri öncelikle eş ve çocuklarını ve aynı ev ortamında bulunan kişileri kapsayacak şekilde planlanmalıdır. • İlk yapılması gereken bu kişilerin ha- len virüsle enfekte veya bağışık (enfeksiyonu geçirip iyileşmiş dolayısıyla bir kere daha bulaşmayacak olanlar) olup olmadıklarının tespitidir. • Bundan sonraki aşamada aşı ve diğer koruma yöntemleri uygulanmalıdır.
Bir sarılık tipini geçiren kişi tüm sarılıklardan korunur mu?
Her sarılık tipi kendine özgüdür ve diğer sarılıktan korunmayı sağlamaz. Örneğin A tipi sarılık geçirmiş biri sadece A tipi sarılıktan korunur, ama B, C veya E tipi sarılıktan korunmaz. Benzer şekilde B tipi sarılık için aşı yaptırmış biri de sadece B tipi sarılıktan korunur, ama örneğin A tipi sarılıktan korunmaz.
HEPATİT VİRÜSLERİ İLE ORTAYA ÇIKABİLECEK KÖTÜ SONUÇLAR NELERDİR?
• Siroz (Kronik, yaygın ve ilerleyici karaciğer iltihabıdır. Öldürücü bir hastalıktır.) • Karaciğer kanseri • Karaciğer yetersizliği • Fulminan hepatit denilen çok kısa sürede karaciğer yetersizliğine götüren ölümcül bir hastalık tipi • Hepatit D hastalığı
AŞILAR
Hepatit B aşısı ülkemizde bebeklere, ilk dozu doğumda, 2. ve 3. dozları ise 1 ve 6 aylıkken, risk grubundaki kişilere ise 0, 1 ve 6 ay takvimi ile 3 doz olarak uygulanmaktadır.
Hepatit C virüsüne karşı aşı henüz bulunmamaktadır ancak kullanılmaya başlayan yeni ilaçlarla tedavide %95’in üzerinde iyileşme sağlanmaktadır. Aşı dışında hepatitlerden korunmanın en etkili yolu, bulaş yoluna ilişkin koruma önlemlerinin alınmasıdır.
Hepatit D virüsü, hepatit B virus (HBV) enfeksiyonu olan kişilerde hastalığa yol açar. HBV’nin yokluğunda enfeksiyon yapamaz. Fakat hafif seyreden HBV enfeksiyonunu daha ağır ve hızlı seyreden bir hastalığa dönüştürebilir. HDV kan ve kan ürünleri temasıyla, kas içi veya damar içi enjeksiyonlarla, deri ve mukoza yoluyla ve cinsel yolla bulaşabilir.
Hepatit E virüsü (HEV) fekal-oral (dışkı ile temas) yol ile bulaşır, vahşi ve evcil hayvanlarda bulunur ve akut enfeksiyona yol açar. Gebelikte geçirildiğinde Hepatit E hastalığı daha ciddi seyreder. Özellikle gebelerde son 3 aylık dönemde düşük, erken doğum, ciddi karaciğer yetmezliği ile ölüm riskinin artmasına sebep olabilir. Hepatit E virüsünün spesifik bir tedavisi ve aşısı yoktur.
Hepatit B ve Hepatit C’li insanların %80- 90’ı durumlarından haberdar değildir. Bu durum, kişilerin hayatlarının bir noktasında ölümcül karaciğer hastalığı ile karşılaşmasına ve bazı durumlarda bilmeden başkalarına bulaştırmasına neden olabilir.
HBV; enfekte kan ve kan ürünleri, cinsel ilişki ve enfekte anneden yenidoğan bebeğe bulaşma şeklinde kişiden kişiye yayılır. HCV de benzer yollarla bulaşmakla birlikte esas olarak enfekte kan ve kan ürünleri ile doğrudan temas yoluyla yayılır. Ancak enfekte kan ile temas etmiş diğer vücut sıvıları da bulaşma açısından kaynak olabilir.
Hepatit A, su ve besinlerle, özellikle kötü hijyenik koşullarda kolaylıkla bulaşabilen ve salgınlara yol açabilen bir hastalıktır. Hepatit A kronikleşmez ve aşı ile korunulması mümkün olan bir hastalıktır.
Kaynakça: 1)Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü htt- ps://hsgm.saglik.gov.tr/ 2) https://www.ekmud.org.tr/ 3) http://centralhospital.com/TibbiBolumler/gastroen- teroloji/yontem/sarilik--hepatit-/ 4)Uzm. Dr. Ali Haydar Renkal https://rumelihospital. com.tr/saglik-rehberi/dahiliye-saglik-rehberi/hepa- tit-nedir/