Koku duyusu, insanoğlunun en eski ve ilk gelişen duyusudur. Görme, işitme ve hatta dokunma duyusundan önce, gelişmiştir.
Bu duyumuz diğer duyulardan farklı olarak ; ön beyin, talamustan süzülmeksizin doğrudan beyne giden tek duyudur ve ruhsal dünyamızı direkt etkilemektedir.
Koku, genellikle pek önemsemediğimiz hafife aldığımız bir duyudur. Çoğu zaman normal şekilde çalışmayana kadar bu duyumuzun ne kadar önemli olduğunu anlayamayız. Koku, duygu ve hafıza ile bağlantılıdır, bizi tehlikelere karşı uyarır ve en önemlisi hayatımıza tat vermek için tat alma duyusu ile birlikte çalışır.
Koku kaybı veya anozmi depresyonla ilişkilendirilmesinin dışında kişinin hayatını çok zorlayıcı ve sıkıntılı hale getirebilir.
Birçok virüs veya allerji koku kaybına neden olabildiği halde Covid-19 salgını koku kaybının gündeme gelmesine neden oldu. COVID-19 geçiren kişilerin % 50 civarında koku alma duyularını kaybettiği bildirmektedir. Ruhsal durum, hafıza, duygular, eş seçimi, bağışıklık sistemi ve hormonlarımızı bile etkileyen koku duyusunu kaybetmek yaşam kalitesini ve sevincini olumsuz yönde etkilemektedir.
Araştırmacılar, enfekte olmuş kişilerin tat alma duyularını ve kimyasal olarak tetiklenen acılık gibi hisleri algılama yeteneklerini kaybedebildiklerini bildirmektedirler.
Bir yıl sonra bile, bazı hastaların hala koku ve tad alma duyularını geri kazanamadıkları, bazılarının ise güzel kokuları bile kötü olarak algıladıkları , normalde hoş kokuların yerini hoş olmayan kokular hissettikleri görülmektedir.
Her Hasta Koku Kayıbı Yaşıyor Mu?
Koku kaybı genellikle COVID-19 enfeksiyonunun ilk belirtisidir. Soğuk algınlığı gibi diğer viral üst solunum yolu hastalıklarında da nadir olarak görülebilmektedir.
Koku duyusu genellikle enfeksiyondan kurtulduktan sonra hemen geri gelirken bazı durumlarda geri gelmesi aylar sürebilmektedir.
Koku ve Tat Alma Duyusunu Kaybetmek Ne Kadar Yaygın Görülmektedir?
Koku kaybı Covid 19 geçiren hastaların %50-75’ini etkilemektedir. Koku ve tat, lezzet oluşturmak için birlikte çalıştığından çoğu zaman tat duyumuzda etkilenir.
Sadece Tat Veya Koku Duyusu Kaybedebilir Mi?
Tad duyusunda kayıp veya değişiklik hissetmeden koku duyusunu kaybetmek pek olası değildir.
COVID-19 Neden Koku ve Tadı Etkiler?
COVİD 19 virüsü, burun boşluğunun üst kısmındaki epitelyumu çevreleyen ve ona yapı ve besin sağlayan ACE2 hücrelerine bağlanarak bu bölgede enflamasyona ve işlev bozukluğuna neden olmaktadır.
Tat ve Koku Kaybı Ne Kadar Sürer?
Koku kaybı yaşayanların yaklaşık %90’ında dört hafta içinde iyileşme görülmektedir. Bazıların da ise daha uzun sürelerde koku kaybı geriye gelebilmektedir. Ender olarak da kalıcı hasar yaşanabilmektedir.
Alışılmadık Tatlar ve Kokular Yaşanabilir Mi?
Fantosmi, hayalet ağrıya benzeyen, var olmayan bir kokunun algılanmasıdır. Koku kaybının nedeni ne olursa olsun, hastalar fantosmi yaşayabilir. Genellikle hayalet koku, duman, yanmış ekmek, metalik veya kimyasal koku veya çürük et kokusu gibi hoş olmayan bir kokudur. Ayrıca normalde hoş kokular kötü olarak algılanabilir.
Tat ve Koku Kaybı, Hafif, Orta veya Şiddetli Bir COVID-19 Vakası Olduğu Anlamına Mı Gelir?
Semptomların şiddeti koku kaybı ile ilişkilendirilemez. Ama Covid 19 vakalarında anosmi ilk ve nerede ise tek semptom olması yaygındır.
Tat ve Koku Kaybı Devam Ederse Ne Yapmalıdır?
Çoğu durumda, koku kaybı hızla iyileşir. Ancak bazı vakalarda aylar sürebilir. Az sayıda vakada, kalıcı bozulma ile iyileşme tamamlanmayabilir. Kanıtlanmış bir tedavi mevcut olmasa da, koku alma eğitimi önerilir. Topikal kortikosteroid spreyler de kısa süreli tedavide kullanılabilir. Ayrıca D-vitamini desteği tedavide olumlu yanıt alınmasına yardımcıdır.
• Covid geçiren hastaların yaklaşık %50’sinde koku kayıpları kendiliğinden düzelirken, bir kısmıda koku kaybının düzelmesi aylar alabilmekte bu durumda hastalık sonrası yaşam kalitesini olumsuz etkilemektedir. Hatta bazı kişilerde hastalık sonrası kokuları farklı algılama oluşabilmektedir.
• Uzmanlar, COVID-19’un kilit sinirlere zarar veren enflamasyona neden olabileceğini, hatta beynin duyularla ilgili bölümünün bile etkilenebildiğini belirtmektedir.
• Uzun iyileşme süresine rağmen çoğu hastanın koku ve tat alma duyularını geri kazanabildiği görülmektedir.
Aromatik Koku Egzersizi Nasıl Uygulanabilir?
Farklı koku bölgelerini uyarmak amacı ile 4 farklı uçucu yağ seçilir. Kullanılan uçucu yağların saf ve gerçek olması, sentetik parfüm vs. içermemesi çok önemlidir.
Seçilen Uçucu Yağlar:
Karanfil, Ökaliptus, Limon,Gül veya Itır
Karanfil acı, okaliptüs sert ve keskin kokular, limon mayhoş, kekremsi ekşi ve acı tatları, gül/ıtır ise tatlı kokuları uyarmaktadır.
• Uçucu yağlar sıra ile 30 saniye herbir burun deliğinden koklanıp yine aynı burun deliğinden koku geri verilmelidir.
• Nefes burundan alınmalı ve burundan verilmelidir.
• Amaç aynı havayı dışarı vererek o bölgeyi çalıştırmaktır.
• Koku geçişleri arasında ara verilmelidir.
• Aynı işlem sabah akşam konsantre olarak tekrarlanmalıdır.
• Tedavide sabırlı olmak önemlidir.
Toplu olarak, bu uçucu yağlar bağışıklık sistemini uyarırken, depresyon, keder ve endişe duygularını hafifleterek rahatlık hissi verirler ayrıca hafızayı temizlerler. Karanfil tomurcuğu uçucu yağı antiviraldir, hafızayı uyarır ve depresyonu hafifletir; okaliptüs globulus antiviraldir, zihinsel ve duygusal olarak canlandırıcı ve hafızayı temizleyicidir; limon antimikrobiyaldir, soğuk algınlığı ve gribi önler ve stresi hafifletir; gül veya ıtır keder, yas ve kayıp hissini hafifletir.
Güzel kokular ve güzel anılar ile dolu dolu yaşayacağımız günler olsun
Kaynaklar:
• Amoore, J. E. (1964). Current status of the steric the- ory of odor. Annals of the New York Academy of Sciences, 116(2), 457-476.
• Bushdid, C., Magnasco, M. O., Vosshall, L. B., & Keller, A. (2014). Humans can discriminate more than 1 tril- lion olfactory stimuli. Science, 343(6177), 1370-1372.
• Chess, A., L. Buck, M. M. Dowling, R. Axel, and J. Ngai. “Molecular biology of smell: expression of the multigene family encoding putative odorant receptors.” In Cold Spring Harbor symposia on quantitative bio- logy, vol. 57, pp. 505-516. Cold Spring Harbor
• Gerkin, R. C., & Castro, J. B. (2015). The number of ol- factory stimuli that humans can discriminate is still unknown. Elife, 4, e08127.
• Herz, R. S., & Engen, T. (1996). Odor memory: review and analysis. Psychonomic Bulletin & Review, 3(3), 300-313.
UZM. ECZ. SEVİL AĞALAR ALTINEL
Comments