COVID-19 sürecinde Inflfluenza ve pnömoni aşıları ile daha yoğun bir talep olduğu görülmektedir. Bu aşıların öncelikli olarak risk gruplarına uygulanmasının gerekliliği unutmayalım.
Aşılar keşfedildiklerinden bu yana enfekiyon hastalıkları ve salgınlarla mücadelede en etkin ve akılcı yöntemdir. Aşılar sayesinde başta çocukluk çağı enfeksiyonları olmak üzere yaşamı tehdit eden pek çok hastalık nerdeyse yeryüzünden silinmiştir. Tüm dünyayı etkisi altına alan COVID-19 pandemisi ile birlikte son dönemde tırmanışa geçen aşı karşıtı tartışmalar ise yerini, COVID-19 enfeksiyonunun etkeni olan Yeni Koronavirüs’e (SARS CoV- 2) karşı “etkin ve güvenilir” bir aşı ne zaman bulunur tartış malarına bırakmıştır. COVID-19’a karşı etkin olabilecek aşı ile ilgili araştırma-geliştirme çalışmaları son hızla ilerlerken, diğer hastalıklara karşı aşılamanın önemi de bilim insanları tarafından sıklıkla dile getirilmektedir.
Bu bağlamda COVID-19 pandemisi çerçevesinde Influenza (Grip) ve Pnömoni (Zatürre) aşıları son günlerde gündemde olan aşıların başında geliyor.
• Influenza ve Pnömoni aşısı COVID-19 döneminde neden ekstra önem kazandı?
Bu aşıların COVID-19 enfeksiyonuna karşı koruyucu bir etkisi var mı?
• Influenza ve Pnömoni aşısı herkese uygulanmalı mı?
• Pnömoni aşısının farklı çeşitleri var? Hangisini yaptırmalıyım?
gibi sorular son günlerde hekim ve eczacılara en sık yöneltilen sorular arasında.
Etkin Eczacılık Derneği tarafından düzenlenen “COVID-19 Döneminde Influenza ve Pnömoni: Aşılamada Yol Haritası Ne Olmalı?” başlıklı online toplantıda bu soruların yanıtlarını konunun uzmanı çok değerli konuklar ile güncel bilimsel verilerin ışığında tartıştık.
Konuklarımız İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Farmakoloji Anabilim Dalı Emekli Öğretim Üyesi Viroloji Prof. Dr. Selim BADUR, Akademik Solunum Derneği Başkanı Göğüs Hastalıkları Uzmanı Bülent TUTLUOĞLU ve Uluslararası Eczacılık Federasyonu Eğitim Politikaları ve Uygulama Lideri Ecz. Nilhan UZMAN idi.
Bu toplantının sonuç raporuna ilişkin önemli hususları sizlerle paylaşmak istedik.
• Influenza ve Pnömoni aşılarının COVID-19 enfeksiyonuna karşı koruyucu bir etkisi var mı?
Hayır. Her iki aşının da COVID-19 enfeksiyonuna karşı koruyucu etkisini gösteren bilimsel bir kanıt yoktur.
Pnömoni (zatürre) aşısı, pnömokok adı verilen bakteriyel bir etkenin yol açtığı pnömoniyi engellemek amacıyla geliştirilmiş bir aşıdır. Ancak bakteriyel kaynaklı pnömoniler tüm pnömonilerin sadece belirli bir kısmını oluşturmaktadır, geri kalan pnömoniler ise viral kaynaklı pnomonilerdir.
COVID-19 enfeksiyon etkeni olan Yeni Koronavirüs’ün ortaya çıkardığı pnömoni ise tamamen kendine özgü bir pnömoni olup, viral kaynaklıdır. Dolayısıyla pnömokok bakterilere karşı geliştirilmiş pnömoni aşısının burada özgün hiçbir etkinliği söz konusu değildir. Ancak Yeni koronavirüs ile enfekte olan bir hasta eş zamanlı olarak pnömokok kaynaklı bir pnömoni enfeksiyonu ile karşılaşırsa COVID-19 ile ilişkili akciğer komplikasyonları daha da şiddetlenir ve hastanın tablosu ağırlaşır.
Benzer şekilde ülkemizde Kasım-Nisan ayları arasında görülen Influenza enfeksiyonu, COVID-19 enfeksiyonu ile eş zamanlı gelişirse söz konusu hastada solunum yolları ile ilişkili komplikasyonlar ağırlaşır. Ayrıca Influenza ile COVID-19 enfeksiyonlarının ateş, öksürük, yorgunluk gibi ortak semptomlarının olduğu göz önünde bulundurulduğunda Influenza aşısı ile bağışıklama sağlanmış hastada Influenza olasılığı belli oranda dışlanabilir.
• INFLUENZA VE PNÖMONİ AŞISI HERKESE UYGULANMALI MI? Her iki aşının da risk gruplarına uygulanmasının öncelikli olduğu vurgulanmaktadır.
Pnömoni aşısının:
• Bebek ve 5 yaşından küçük çocuklara
• Sağlıklı 65 yaş ve üzerindeki yetişkinlere
• 5 yaş ve üzerinde olup pnömokok bakterisinin neden olduğu hastalıklar açısından risk grubunda olanlara uygulanması önerilmektedir.
PNÖMOKOK BAKTERİSİNİN NEDEN OLDUĞU HASTALIKLAR AÇISINDAN BAŞLICA RİSK FAKTÖRLERİ:
• Kronik kalp hastalığı
• Kronik akciğer hastalığı (KOAH, Astım vd.)
• Kronik böbrek ve/veya karaciğer yetmezliği
• Diabetes mellitus
• Bağışıklık sistemi baskılanmış kişiler (HIV enfeksiyonu olan kişiler; kanser tedavisi: kemoterapi/radyoterapi veya im- munsupresan tedavi alan hastalar)
• Orak hücreli anemi ve diğer hemoglobinopatiler
• Pnömoni aşısının farklı çeşitleri var? Hangisini yaptırmalıyım?
Konjuge pnömokok aşısı ve polisakkarit pnömokok aşısı olmak üzere pnömokok aşısının iki tipi vardır. Pnömokok bakterisinin 90 dan fazla tipi vardır.
Konjuge pnömokok aşısı (PCV13):
• Sağlık Bakanlığı’nın Ulusal Çocukluk Dönemi Aşılama Takviminde yer alan konjuge pnömokok aşısı pnömokokların 13 serotipine karşı etkilidir ve çocuklarda 2., 4. ve 12. ayda olmak üzere 3 doz uygulanır.
• Pnömokok aşısı, 5 yaş ve üzerindeki sağlıklı çocuklara; riski arttıran bir hastalık (kanser, dalak bulunmaması gibi) yok ise gerekli değildir.
• 5 yaş ve üzerinde olup pnömokok hastalığı riskini arttıran durumların varlığında ve 65 yaş ve üzerinde sağlıklı kişilere de uygulanmalıdır.
• Bağışıklık sisteminde hem T hem de B lenfositleri uyarır bu nedenle daha uzun süreli bir bağışıklama hafızası oluşturabilir.
• Konjuge aşının tek başına uygulanması ömür boyu koruma sağlayabilir, ancak ideal olarak konjuge aşı uygulandıktan 1 yıl sonra tez doz polisakkarit aşısı uygulanmasıdır. Bu uygulama %10 oranında ilave bir koruma daha sağlamaktadır.
Polisakkarit pnömokok aşısı (PPSV23):
• Pnömokokların 23 farklı serotipine karşı etkilidir.
• 2 yaşından küçük çocuklarda etkili değildir.
• Pnömokok hastalığı riskini arttıran durumların varlığında ve 65 yaş ve üzerinde sağlıklı kişilere önerilir.
• Bağışıklık sisteminde yalnızca B lenfositleri uyarır, bu nedenle daha kısa süreli bir bağışıklama hafızası oluşturabilir.
• Yetişkinlerde 5 yılda bir olmak üzere en fazla 3 kez uygulanabilir. 4 Kimlere aşı uygulanması gerektiği konusunda hekim ve eczacının danışmanlığına başvurabilirsiniz. 4 Aşılama şeması eşlik eden hastalıklara, yaşa ve daha önce aşı olunup olunmamasına göre farklılık gösterir.
4 Influenza ve Pnömokok aşıları risk grubunda yer alan bireyler için devlet tarafından Aile Sağlığı Merkezlerinde ücretsiz olarak uygulanmaktadır.
4 Pnömokok aşısı her mevsim uygulanabilir. Ülkemizde Influenza enfeksiyonu Kasım-Nisan ayları arasında gözlenir. İdeal olarak aşılamanın Ekim ayı içerisinde gerçekleştirilmesi önerilir. Şayet gerçekleşmediyse, Nisan ayına kadar olan herhangi bir zaman diliminde de aşılama yapılabilir.
Güncel veriler ışığında COVID-19 aşısı ile ilgili klinik çalışmalar devam etmekte olup söz konusu aşıların etkin bir koruma sağlayıp sağlayamayacağı, bu koruyuculuğun ne kadar süreceği ve uzun dönemde ne gibi yan etkilere neden olabileceği gibi sorular henüz netleşmemiştir.
COVID-19 pandemisi ile mücadele sürecinde elimizdeki etkililiği ve güvenilirliği kanıtlanmış yöntemlerin:
• Maske-mesafe ve hijyen kurallarına uymak,
• Sağlıklı beslenmek, • Düzenli egzersiz, • Düzenli uyku,
• Sigara tüketiminden uzak durmak, • Stresi ve kaygıyı en aza indirgemek, • Mevcut kronik hastalıkların hekimin belirlediği tedavi planı ile kontrol altında tutulması
, • COVID-19 tablosunu ağırlaştıracak diğer enfeksiyonlardan korunmak olduğunu biliyoruz. COVID-19 sürecinde Influenza ve pnömoni aşıları ile daha yoğun bir talep olduğu görülmektedir. Bu aşıların öncelikli olarak risk gruplarına uygulanmasının gerekliliği unutmayalım.
Sağlıkla kalın ve bilimle kalın...
Pnömokok hastalığı riskini arttıran durumların varlığında ve 65 yaş ve üzerinde sağlıklı kişilere önerilir.
DOÇ.DR. F. İLKAY ALP YILDIRIM