Erişkinlerde aşı ile önlenebilen en önemli solunum sistemi hastalıkları Grip, Zatürre ve Covid 19 olarak düşünülebilir.
ZATÜRRE NEDİR, ETKENLERİ NELERDİR?
Zatürre akciğer dokusunun iltihabı demektir. Bu iltihap bakteri, virüs, parazit gibi mikrobik nedenlere bağlı olabileceği gibi, mikrop harici örneğin küf, hayvan tüyü, ilaçlar gibi yabancı maddelere karşı aşırı hassasiyet sonucu mikrobik olmayan zatürre şeklinde de gelişebilir. En sık nedenlerinde biri streptococcus pneumoniae bakterisinin yaptığı pnömokok pnömonisidir.
ZATÜRRENİN BELİRTİLERİ NELERDİR?
Pnömokok pnömonisi gürültülü bir seyir gösterir. Yüksek ateş, yan ağrısı öksürük, paslı balgam şeklinde karşımıza çıkar. Hasta acil olarak doktora gitme ihtiyacı hisseder. Bir de son yıllarda daha çok rastladığımız atipik bazı mikroplarla ortaya çıkan daha yavaş seyirli zatürreler vardır. Bunlarda halsizlik, hafif ateş kuru öksürük gibi haftalar boyu devam edebilen şikayetlerle karşılaşabiliriz.
ZATÜRRE AŞISI NEDİR, KİMLERE YAPILMALIDIR?
Zatürre aşısı canlı mikrop veya tehlikeli bir katkı maddesi içermez. Vurulan kolda ağrı, çok nadiren alerjik reaksiyonlar haricinde önemli bir yan etkileri yoktur. 60 yaş üzerindekiler, kronik akciğer hastalığı olanlar, kronik kalp hastalığı, diyabetikler, kronik böbrek yetmezliği olanlar, bağışıklık sistemi baskılanmış olanlar (transplantasyon yapılanlar, HIV pozitifler, bağışıklığı baskılayan kortizon dahil ilaç kullananlar), alkolikler, sirozlar, dalağı olmayanlar, kanser hastaları Çocuklardan; 2 yaşından büyük ve orak hücreli anemisi, nefrotik sendromu, dalak yokluğu, serebrospinal sıvı kaçağı olanlar, bağışıklık sistemi baskılanmış hastalara zatürre aşısı yapılmalıdır
KAÇ TÜR ZATÜRRE AŞISI VARDIR, NE ZAMAN YAPILIR?
13 mikrop içeren konjuge aşılar ve 23 mikrop içeren polisakkarid aşılar olmak üzere 2 ana grup aşı vardır. Önce 13 valanlı aşı vurulur. 2 ay –1 sene aralığında 23 valanlı aşı vurulması önerilir. Ancak ülkemizde 23 valanlı polisakkarid aşı bulunmamakta veya çok zor bulunmaktadır. 23 valanlı aşıyı yaptıktan sonra çoğu kişiye hayat boyu zatürre aşısı yapmaya gerek yoktur. Ancak ciddi bağışıklık sistemi sorunu olanlarda 5 sene sonra 23 valanlı aşı tekrarlanabilir. 13 valanlı aşının ise tekrarına gerek yoktur.
ZATÜRRE AŞISI COVİDE KARŞI KORUYUCU ETKİ YAPAR MI?
Zatürre aşısı Covid 19 enfeksiyonuna karşı herhangi bir koruma sağlamaz. Sadece Covid enfeksiyonu üzerine eklenebilecek olası bir pnömokok enfeksiyonuna karşı koruyucu etkisi olabilir. Dolayısıyla burada sağlanabilecek fayda dolaylı ve kısmi bir faydadır.
GRİP NEDİR, BELİRTİLERİ NELERDİR?
Grip influenza adını verdiğimiz virüs tarafından oluşturulan bir solunum yolları hastalığıdır. İnfluenza A ve influenza B. İnfluenza B daha hafif seyreden ve ayaktan atlatılabilecek bir formdur. İnfluenza A ise gürültülü seyir gösterir ve kişinin okul veya iş yaşantısını etkiler. Belirtileri yüksek ateş, aşırı halsizlik, yaygın vücut ağrıları, titreme, kuru öksürüktür.
GRİP AŞISI NASIL HAZIRLANIR, NE ZAMAN YAPILIR?
Grip mikrobu sık mutasyon geçiren bir virüstür. Dolayısıyla her sene form değiştirir. Grip aşısı bir sene önce sık rastlanan grip mikroplarının türlerine göre hazırlanır. Etkinliği %60-80 arasında değişmektedir.
GRİP AŞISI KİMLERE YAPILMALIDIR?
60 yaş üstü kişilere sağlık problemi olup olmadığına bakmaksızın, her yaş grubundan diyabet, kronik akciğer hastalıkları, kalp hastalıkları, böbrek-karaciğer yetersizliği, kanser hastaları, bağışıklık sistemini baskılayan hastalıklar, bağışıklığı baskılayıcı ilaç kullanan hastalar. Bakım evlerinde yaşayan ve çalışan kişilere, sağlık çalışanlarına her sene sonbahar aylarında grip aşısı yapmakta fayda vardır.
GRİP AŞISI COVİDE KARŞI KORUYU- CU ETKİ YAPAR MI?
Grip aşısının Covid 19 enfeksiyonuna karşı koruyucu bir rolü yoktur. Ancak Covid belirtileri ile grip belirtileri karışabileceği için pandemi döneminde en azından gribi ekarte etmek için grip aşısı toplum tüm kesimlerine önerilmektedir. Grip çok sayıda hastanın ölümüne yol açan ciddi bir enfeksiyondur. Covid’le aynı hastada görülme ihtimali üzerinde durulmaktadır. Böyle bir durumda tablo daha ağırlaşacağı için hastanın ölümüne yol açabilir. Grip riskini azaltmak bu konuda avantaj sağlayabilir.
COVİD AŞILARINDA SON DURUM NEDİR?
Aşıların tümü vücudun bağışıklık sistemine COVID-19’a neden olan virüsü güvenli bir şekilde tanıtmayı ve yok etmeyi öğretecek şekilde tasarlanmıştır. Ülkemizde halen 2 çeşit aşı kullanılmaktadır.
•Hastalığa neden olmayan ancak bağışıklık yanıtı oluşturan etkisizleştirilmiş virüs içeren aşılar (İnaktif aşılar). Sinovac firmasına ait Coronavac aşısı bu şekilde bir aşıdır. Türkiye’de geliştirilen Turkovac aşısı da bu yöntemle hazırlanmış bir aşıdır.
•Kendi başına güvenli bağışıklık yanıtı oluşturan protein üretmek için genetik olarak tasarlanmış RNA parçacıklarını kullanan son teknoloji bir yaklaşım olan
m-RNA aşıları. Pfizer -Biontech aşısı bu yöntemle hazırlanmış bir aşıdır.
ÜLKEMİZDE KULLANILAN COVİD AŞILARININ BAŞARI DURUMLARI NEDİR?
İnaktif aşılardan biri olan Coronovac (Sinovac)’ın etkili olma olasılığı diğer inaktif aşılara benzerdir. Örneğin Grip ve zatürre aşıları da inaktif aşılardır ve etkinlik yüzdeleri %60-70 civarındadır. Coronovac aşısı da bu civarda bir etkinliğe sahip gözükmektedir. Yaş ilerledikçe etkinlik yüzdesi düşmektedir. Ayrıca bu aşıların yeterli antikor oluşturamaması, oluşan antikorların 2-3 ayda çok düşük seviyelere inmesi dezavantaj olarak görülmektedir. Buna karşılık yan etki potansiyelleri diğer aşılara göre düşüktür.
Pfizer -Biontech aşısı ise yüksek etkinlik oranına sahip gözükmektedir. Etkinlik olasılığı yaş ile çok az düşmektedir. Ancak 5 aylık bir süre civarında ileri yaşlı hastalarda ve kronik hastalığı olanlarda antikor seviyeleri düşme göstermektedir. Tekrarlayan hatırlatma dozları gerekli görülmektedir. Yan etki potansiyelli daha fazladır. Yüksek ateş, halsizlik, yaygın vücut ağrıları koltuk altı lenf bezlerinde şişme gibi yan etkilerinin yanı sıra çok nadir ve özellikle genç erkeklerde biraz daha fazla olmak üzere hafif kalp kası iltihabı vakaları bildirilmiştir. Kanda pıhtı oluşumu riskinin de aşıdan sonra minimal bir artış göstermesi olasıdır.
PROF. DR. BÜLENT TUTLUOĞLU