Tamamlayıcı/Destekleyici Bir Terapi Olarak Aromaterapi

Aromaterapi, bitkilerin uçucu yağlarının terapötik amaçlarla kullanımı ile ilgilenen bütüncül bir destek tedavi yaklaşımıdır. Farmakognozi - Fitoterapi bilimine dayalı bu yöntem, geleneksel tıpta yüzyıllarca kullanılmıştır.

Aromatik bitkilerin tarihte kullanımı binlerce yıl öncesine dayanmaktadır M.Ö.

4 000 yılında Sümerler, selvi ve mür gibi kokulu bitkileri kullanmışlardır. Yine Eski Mısır'da, geçmişi M.Ö. 1.500 yılına kadar uzanan 21 metre uzunluğundaki papiruslarda 850 değişik botanik ilaç formülüne rastlamıştır. Tıbbın babası olarak bilinen Hipokrat, MÖ 4. yüzyılda aromaterapiyi banyo ve masajda tedavi amaçlı olarak kullanmıştır. Osmanlı döneminde psikolojik problemlerle ilgili olarak gül uçucu yağı, tedavide kullanılmıştır. Modern formda aromaterapi ise 1900'lü yılların başında Fransa'da başlamış ve 1980'li yıllarda Amerika Birleşik Devletedavi amaçlanmaktadır. Antik çağlardan bu yana kullanılan aromaterapi, günümüz modern tıbbında tamamlayıcı/destek bir terapi olarak yeniden değer kazanmıştır. Aromaterapi, sadece güzel kokularla değil, aynı zamanda farmakolojik etkileri ile de dikkate değerdir. Modern araştırmalar, bu uygulamanın fizyolojik ve psikolojık etkılerini bilimsel düzeyde ortaya koymaya başlamıştır.tleri'nde yayılmıştır. Aromaterapide, ruh ve beden bir bütün olarak değerlendirilmektedir. Uçucu yağların kullanımı ile fiziksel, psikolojik ve ruhsal bütünlük sağlanarak geniş kapsamlı bir etkileşim üzerinden hastada iyilik/tedavi amaçlanmaktadır. Antik çağlardan bu yana kullanılan aromaterapi, günümüz modern tıbbında tamamlayıcı/destek bir terapi olarak yeniden değer kazanmıştır. Aromaterapi, sadece güzel kokularla değil, aynı zamanda farmakolojik etkileri ile de dikkate değerdir. Modern araştırmalar, bu uygulamanın fizyolojik ve psikolojik etkilerini bilimsel düzeyde ortaya koymaya başlamıştır.

Uçucu Yağlann kimyasal yapısı ve farmasötik özellikleri

Uçucu yağlar bitkilerin çiçek, yaprak, kabuk, meyve, tohum, gövde veya köklerinden distilasyon yöntemi ile elde edilirler. Distile edilen uçucu yağlar çok konsantre ve kırılgandırlar. Molekül olarak çok küçüktürler, havada çok hızlı buharlaşırlar.

Bitkiler kendilerini dış etkilerden korumak amacı ile bünyelerinde çeşitli yağlar üretirler ve bu yağlar terpenlerin karışımıdır. Çok değişik ve karmaşık maddeleri bir arada bulundurmaları nedeni ile birçok farklı etkiye sahiptirler. Yapıları ve mekanizmaları çok karmaşık olan uçucu yağlara karşı direnç gelişimi imkansız gibidir. Uçucu yağlar bitkinin konuşan ruhu veya kalbi olarak da tanımlanabilir; her bitkinin özel aromasından sorumludur. Bu yağların etkinliği, içeriğin kimyasal yapısına, bileşenlerin oranına, ekstraksiyon yöntemine ve coğrafi koşullara bağlıdır. Örneğin, lavanta {Lavandula angustifolia) uçucu yağı içeriğindeki linalol ve linalil asetat ile anksiyolitik, antimikrobiyal ve sedatif etkiler gösterir. İçeriğindeki linalol ve linalil asetat oranı bu etkilerin oluşabilmesi için önemlidir.

Kullanım yolları ve eczacı tavsiyeleri

Uçucu yağ seçimi yaparken her şeyden önce gerçek bitkilerden distile edilmiş doğal ve saf uçucu yağlar seçilmelidir. Uçucu yağlarda tağşiş çok sık görülmektedir.

Aromaterapi dört ana yolla uygulanabilmektedir: inhalasyon, difüzyon, topikal uygulama ve banyo terapisi.

Buhar İnhalasyonu: Akciğerleri temizlemek, sinüsleri açmak, mukus ve enfeksiyonla baş etmek için etkili bir yöntemdir. 3·4 damla uçucu yağ kaynayan

suya damlatılır. Baş çevresine bir havlu konularak ı -2 dakika nefes alınır Daha sonra aynı yöntem tekrarlanılır. Eğer uygulayan kişide rahatsızlık yaratırsa devam edilmemelidir.

Difüzyon: Uçucu yağların buhar şeklinde havaya yayılmasıdır. Bu sayede solunum sistemi aracılığıyla vücuda alınır; böylece sinir sistemi beynin duygu ve hafıza merkezi olan limbik sisteme sinyaller iletmeye başlar. Koku yoluyla (ol faktör) aromaterapi, uçucu yağların solunarak alınmasına dayanır ve olfaktör aromaterapinin temelini oluşturur. Bu yöntem, kokunun solunması yoluyla duygusal iyilik halini arttırma, sakinleşme, rahatlama ya da yenilenme etkileri sağlar. Stresin azalması, hoş kokuların tetiklediği koku hafızasının açığa çıkmasıyla birleşerek insan bedeninde olumlu etkiler yaratır. Psiko-aromaterapi. ruh hali ve duygular üzerinde belirli etkiler yaratarak rahatlama. canlanma veya hoş bir anının canlanması gibi psikolojik durumları tetikleyebilen uçucu yağların kullanımını içerir Bu yöntemde yağların kokusu hastanın bulunduğu odaya buhar yoluyla dağılır ve doğrudan soluma ile etki gösterir.

Uçucu yağlar hiçbir zaman cilde direkt uygulanmamalıdır. Cilde direkt uygulama durumunda irritasyona veya yanığa neden olabilir. Bu nedenle mutlaka taşıyıcı yağ ile seyreltilerek kullanılmalıdır. Taşıyıcı yağ seçiminde özellikle soğuk sıkım bitkisel yağlar, örneğin badem, susam, ceviz, üzüm çekirdeği uçucu yağı gibi seçenekler tercih edilir. Hangi sabit yağın kullanılacağı, hedeflenen etkiye veya kişiye göre seçilir.

Seyreltilmeden direkt olarak cilde uygulanabilen sadece lavanta ve çay ağacı uçucu yağlarıdır. Bu iki uçucu yağ noktasal tedavilerde yanık, böcek sokması, sivilce, ciltte olabilecek kabartı veya kızarıklıklarda gerektiğinde seyreltilmeden kullanılabilecek yağlardır. Lavanta ve çay ağacı, non-irritan uçucu yağ olarak sınıflandırılır. Güncel kullanımda uçucu yağ ve sabit yağ hesaplanması yüzde ile yapılmaktadır. Kullanılacak kişi veya duruma bağlı olarak uçucu yağın, sabit yağa oranı % 0,5-3 oranında değişmektedir. Uçucu yağ sabit yağa damla hesabı yapılarak eklenir. Örneğin 13 yaşın altındaki çocuklarda % 1 veya 10 ml sabit yağda 2 damla olarak verilir. Üç yaşın altındaki çocuklarda% 0,5 veya 10 ml sabit yağda 1 damla olarak hesaplanır. Çok duyarlı ve alerjik kişiler veya hamilelerde % 0,5 oranı tavsiye edilir. Hamilelerde aromaterapi masajı oldukça faydalıdır; yalnız karın bölgesine uygulanmaktan sakınılmalıdır. Hamilelerde rezene, nane, biberiye, adaçayı ve civanperçemi kullanılmamalıdır. Uçucu yağdan beklenti psikolojik bir yarar sağlamak ise % 1 oran yeterli olmaktadır.

Aromaterapi masajı yaralı, enfeksiyonlu ve yoğun morlukların olduğu bölgelere uygulanmamalıdır. Ayrıca uçucu yağlar krem veya jel ile karıştırılarak da uygulanabilmektedir. Bu durumda % 2 oranı kullanılması tavsiye edilir. 20 damla uçucu yağ 50 gr krem veya jele damlatılarak karıştırılır. Kompres belirli bölgelerin tedavisinde uygulanabilecek etkili bir yoldur. Özellikle sıcak kompres sırt ağrıları, romatizmaya bağlı ağrılar ve osteoartrit de oldukça etkili yöntemlerdir. Sıcak kompres uygulaması için bir kaba sıcak su doldurulur ve 3-5 damla uçucu yağ eklenir. Gazlı bez veya pamuklu bir kumaş suya daldırılıp sıkıldıktan sonra istenen bölgeye kompres yapılır Soğuk kompresler de bir kaba soğuk su koyarak aynı yöntemle yapılır. Soğuk kompres akut vakalarda tercih edilir; örneğin baş ağrısı, morluklar. burkulma ve incinmelerde tercih edilmektedir.

Banyo: Aromaterapi uygulamalarında en zevkli yöntemlerdendir. Bu metod ile adaleler ve sinir sistemi gevşer, ağrı ve kramplarda rahatlama sağlanır. Erişkin bir kişi için 5-6 damla uçucu yağın sıcak suya damlatılıp karıştırması yeterli olabilir. Oral yol ile kullanım yalnızca tıbbi aromaterapi eğitimi almış sağlık profesyonelleri-doktorlar tarafından uygulanmalıdır.

Kullanım Yollarına Yönelik Tavsiyeler

Kısa kullanım rehberi

A- Uyku bozuklukları / Anksiyete: Lavanta: Günde 1-2 kez inhale (yastığa damlatılabilir). Ylang-Ylang: Düşük tansiyonu olan hastalarda dikkatli olunmalı.

B- Solunum yolu enfeksiyonları: Okaliptüs: Buhar inhalasyonu ya da difüzör (astımlı hastalarda bronkospazm riskine dikkat). Nane: Nazal konjesyon için etkili, 6 yaş altı çocuklarda kullanılmamalıdır.

C- Cilt enfeksiyonları: Çay ağacı: Lokal antiseptik. mantar enfeksiyonları için %5'e kadar dilüe edilerek uygulanabilir Lavanta: Yanıklarda, epitelizasyon sürecini destekler.

D- Sindirim şikayetleri: Rezene, nane: Karminatif etki için karın bölgesine sabit bir yağ ile karıştırılarak masajla uygulanabilir. Reflü hastalarında dikkatli olunmalıdır.

E- Kadın sağlığı: Adaçayı, rezene: Menstruasyon öncesi sendromlar, menopoz şikayetlerinde kullanılabilir. Östrojen benzeri etkiler nedeniyle hormon duyarlı tümör geçmişi olan hastalarda önerilmemelidir.

Güvenlik ve Kontraendikasyonlar Alerji riski: İlk kullanımda yama testi önerilir (el bileğine 24 saatlik test). Epilepsi: Biberiye, nane, fesleğen gibi uçucu yağlar nöbet riskini artrrabilir Hamilelik Adaçayı, rezene, biberiye gibi uterotonik etkilı uçucu yağlardan kaçınılmalıdır Fotosensitivite: Bergamot, limon gibi sitrus yağlan güneş öncesi kullanılmamalı.

Uçucu yağ kullanımında dikkat edilecek noktalar Saf uçucu yağ kullanımı çok önemlidir. Aromaterapide kullanılacak uçucu yağlar buhar distilasyonu ve sabit yağlar ise soğuk sıkım olarak bitkilerden elde edilmiş olmalıdır.

Cilt hassasiyetine özen göstermek gerekir. Alerjik kişilerde duyarlılık testi yapılmalıdır. Fotosensitiviteye dikkat edilmelidir. Fotosensitiviteye neden olan uçucu yağlar kullanılırken dikkatli olunmalıdır. Mukoz membrana uçucu yağ temasından kaçınılmalıdır. Uçucu yağlar çocukların erişebilecekleri yerlerden uzak tutulmalıdır. Tedavide kullanılacak uçucu yağlar değiştirilerek uygulanmalıdır. Uçucu yağlar tedavi amaçlı ağızdan direkt uygulanmamalıdır. Hamilelikte uçucu yağ kullanımında dikkat edilmelidir Eğer uçucu yağlara karşı herhangi cilt reaksiyonu olur veya uçucu yağ yanlışlıkla göze gelir ise su ile yıkamak yerine bıtkisel sabit yağ kullanarak irritasyon azaltılabilir. Cilt veya solunum yolu, uzun ve gereksiz olarak uçucu yağ temasına maruz kalmamalıdır. Uçucu yağların oral kullanımı ancak doktor kontrolü ile olabilir. Uçucu yağlar çok konsantre çok güçlü etkilen olan maddelerdir. Bu nedenle güvenli kullanıma dikkat edilmelidir. İstenilen etkinin oluşması ve tedavinin başarıya ulaşması için güvenirlilik değerlendirilmesi, tavsiye edilen seyreltme oranı ve doğru uygulama şeklinin seçimi önemlidir.

Kaynaklar

1. Ali 8, Wabel N A.A, Shams S. Ahamad A, Khan S.A, Anwar F Essential oils used ın aromatherapy: A systemic review. As. Paci. J. Trop. Med., 2015, 5(8), 601-611. 2 httpJ/healinghandsschool.com/wpcontenVuploads/2013/06/ Aıoma-Dayl- Paı 11.pdf 3. hllp://www.aaiml.edu/lc/Courses/EssOils/ EssenlialOils.pdf 4. http://redwheelweiser.com/downloads/enc yclopediaessoils.pdf 5. www.mdpi.com/1420-3049/22/l/70/pdf 6. Bakkali, F.; Averbeck, S.; Averbeck, D.; Idaomar, M. Biological effects of essenlial oils-A review. Food ehem. Toxicol. 2008, 46, 446-475. 7. Zıtzelsberger. C.; Buchbauer. G. Essentıal oils as ·a cry far help" A revıew Nal Prod Commun 2015, 10,1127-1138