Sporda Beslenmeye Takviye Kullanımında Eczacıların “Güvenli Rehber” Rolü

Sporcu beslenmesi ve takviye sektörünün günümüzde geldiği noktaya bakıldığında ve yanlış kullanımın yaratabileceği sağlık risklerinin yanı sıra ülke sporunun itibarı göz önüne alındığında, bu alanda eczacıların aktif rol üstlenmesi artık bir tercih değil, mesleki sorumluluktur.

Sporcu beslenmesi ve takviyeleri, sadece profesyonel sporcuları değil, her gün spor salonuna giden, amatör olarak spor yaparken performansını artırmak isteyen, aktif yaşamı benimseyen her yaştan bireyi ilgilendiriyor. Spora katılımın ve spor salonlarının artışı, sosyal medyada fitness ve takviye reklamlarının çoğalması, bireylerin daha hızlı sonuç alma isteğiyle birleşince ortaya kontrolsüz bir “takviye ve sporcu besini tüketim kültürü” çıkıyor.  Yapılan araştırmalarda spor yapan her 10 kişiden 4 ila 7’sinin en az bir besin takviyesi kullandığı bildiriliyor. Bu kullanımların büyük bir kısmı, uzman görüşü almadan, aile, arkadaş ve çevre önerisiyle veya internette yer alan bilgilerle gerçekleşiyor.2 Kas kütlesini artırmak, daha hızlı yağ yakmak, performansı artırmak… Bu hedefler, doğru bir beslenme planı ve gerektiğinde etkili ve güvenli takviyelerle desteklenebilir. Fakat pratikte,

• Spor salonu antrenörleri veya arkadaş tavsiyeleriyle alınan ürünler,

• Etiket okumadan protein tozları, aminoasitler, yağ yakıcıların kullanılması,

• “Doğal” olduğu için bitkisel karışımların yan etkisiz sanılması ve tağşişin (karıştırmanın) göz ardı edilmesi sporcu beslenmesi ve takviye kullanımında büyük riskler ortaya çıkarıyor.

Sonuçta riskli ürün kullanımı, doz aşımı, etkileşim riski ve bazı durumlarda karaciğer, böbrek veya kalp sağlığı üzerinde ciddi komplikasyonlarla karşımıza çıkabiliyor. Üstelik yalnızca halk sağlığı değil, dopingle mücadele açısından da risk büyük. Bilinçsizce kullanılan bazı ürünlerin içinde sporda yasaklı maddeler tespit edilebiliyor ve sporcular farkında olmadan doping testlerinde pozitif sonuç elde edebiliyor. Avustralya’da yapılan bir araştırma, internette satılan her üç takviyeden bir tanesinde yasaklı madde tespit edildiğini gösteriyor. 4 Bu durum hem

profesyonel spor kariyeri hem de ülke imajı için telafisi güç sorunlar doğuruyor.

Spor beslenmesi ve takviye kullanımında en sık yapılan hatalar!

1. “Arkadaşının” takviyesini kullanmak: Yaş, cinsiyet, sağlık durumu, kullanılan ilaçlar, hatta uyku düzeni bile beslenme ve takviye ihtiyacını değiştiriyor. Kişiselleştirilmeden yapılan yönlendirmeler yanlış sonuçlar doğuruyor.

2. “Ne kadar çok, o kadar iyi” yaklaşımı: Protein tozunun, kreatinin veya BCAA’nın fazla kullanıldığında kas gelişimini hızlandıracağı düşünülüyor. Oysa fazla protein böbrek yükünü artırırken, bazı aminoasitler yüksek dozda gastrointestinal sorunlara yol açabiliyor.

3. Etiket okumama ve içerik farkındalığı eksikliği: Spor yapanlar, ürünün içinde ne olduğuna bakmadan yalnızca “yağ yakıcı” ya da “enerji verici” ifadesine güveniyor. Oysa birçok üründe yüksek kafein, sibutramin türevi uyarıcı maddeler veya sağlığa zararlı anabolik steroidler bulunabiliyor. Ayrıca aşırı doz kullanımı, etkili dozun altında kullanımlar, birçok farklı ürünün aynı anda tüketilmesi, etkileşim, etkililik ve güvenlilik riskleri doğurabiliyor.

4. Bitkisel ürünleri masum sanmak: Ashwaganda gibi doğal ve popüler içeriklerin karaciğer toksisitesi ile ilişkili vakalar bilimsel yayınlarda rapor ediliyor.5 Sporcular “bitkisel” olduğu için güvenle tüketiyor ama uzun süreli ve yüksek doz kullanımlarda risk artıyor.

5. Takviyeleri dengeli beslenme, toparlanma ve adil sporun yerine koymak: Takviyeler çoğu zaman mucize çözüm gibi görülüyor. Bu yaklaşım, sürdürülebilir performans yerine kısa vadeli ve riskli sonuçlar doğurur. Takviyeler dengeli beslenme, uyku, hidrasyon ve temiz spor anlayışının yerini tutamazlar.

Eczacılar olarak biz ne yapabiliriz? Eczacılar, toplumun en yakın ve en kolay erişilebilen sağlık danışmanıdır. Bu yüzden sporcu beslenmesi ve takviyeler konusunda güvenilir bir rehber olma sorumluluğumuz oldukça önemli ve aşağıdaki adımları atarak “güvenli rehber” rolümüzü güçlendirebiliriz:

• Sürekli mesleki gelişim: Sporcu sağlığı, beslenme ve takviye alanındaki bilimsel gelişmeler çok hızlı ilerliyor. Eczacıların güvenilir kaynakları ve eğitim programlarını takip ederek kendilerini güncel tutması, bu alanda danışmanlık verirken doğru ve güvenilir bilgi sunmalarını sağlar.

• Güvenilir kaynakları referans alma: Dünya Dopingle Mücadele Ajansı (WADA), Uluslararası Spor Beslenmesi Derneği (ISSN), Uluslararası Olimpiyat Komitesi (IOC) gibi kuruluşların ve İngiliz Spor Hekimliği Dergisi (BJSM) akademik yayınların kılavuzları eczacıların yol haritası olabilir.

• Risk iletişimi: Her danışan sporcu-hasta için takviye kullanımında risk-yarar değerlendirmesi yapmalı, özellikle kronik hastalığı olan veya ilaç kullanan bireylerde etkileşim risklerini hatırlatmalıyız.

• Etkin danışmanlık: Sporculara yalnızca takviye satışı değil, sağlıklı beslenme alışkanlıkları, uyku düzeni, hidrasyon ve toparlanma süreçleri hakkında kısa ve etkili bilgiler verebiliriz. Böylece “eczacı = güvenilir rehber” algısı güçlenecektir.

• Bilimsel gelişmeleri ve gündemi takip etmek: Spor camiasında popülerleşen içeriklere (örn. ashwagandha, matcha veya keton içecekleri) karşı bilimsel perspektifle yaklaşmak, sporcu-hastaları bilgi kirliliğinden korurken hem mesleki saygınlığımızı artırır hem de halk sağlığına katkı sağlar.

• Güvenli takviyenin yalnızca eczanelerde satıldığı mesajını vurgulamak:

Sporcu gıdaları ve takviyelerinin ruhsat süreçleri ve denetim mekanizmaları olsa da her ürünün güvenilirliği garanti edilemez. Bu noktada eczaneler, kayıtlı, denetime tabi ürünleri ve uygun saklama koşulları ile danışmanlığın da eş zamanlı verileceği en güvenilir satış noktasıdır. Sporculara ve aktif bireylere, güvenli takviyelerin yalnızca eczanelerden temin edilebileceği mesajını net şekilde aktarmak hem halk sağlığını korur hem de eczacının rolünü güçlendirir.

Spor eczacıları Dr. Ecz. Somer Helvacı ve Bilim Uzmanı Ecz. Nilhan Uzman’ın bilimsel altyapısını oluşturduğu, Ecz. Ömrüm Ergüven ve Ecz. Sefa Mumay’ın yönetimindeki Pharmaino’nun yazılımını üstlendiği Supplecon, eczaneler için yapay zekâ destekli dijital sporcu takviye danışmanlığı uygulaması olarak geliştirildi. Eczacılar ve eczane çalışanları sporcu besinleri ve takviyelerinde etkin ve bilimsel danışmanlık için Supplecon uygulamasından faydalanabilecekler.

Ön erişim ve bilgi için info@supplecon.gmail adresine e-posta gönderebilirsiniz.

Sporcu beslenmesi ve takviye sektörünün günümüzde geldiği noktaya bakıldığında ve yanlış kullanımın yaratabileceği sağlık riskleri ve ülke sporumuzun itibarı göz önüne alındığında, bu alanda eczacıların aktif rol üstlenmesi artık bir tercih değil, mesleki sorumluluktur. Kontrolsüz bilgi kirliliğinin hâkim olduğu bu dönemde, eczacılar harekete geçmezse boşluğu yanlış yönlendirmeler ve sözde uzmanlar doldurmaya devam edecektir.

Kaynaklar 1. Outram, S., & Stewart, B. (2015). Doping Through Supplement Use: A Review of the Available Empirical Data. International Journal of Sport Nutrition and Exercise Metabolism, 25(1), 54-59. 2. Daher J, Mallick M, El Khoury D. Prevalence of Dietary Supplement Use among Athletes Worldwide: A Scoping Review. Nutrients. 2022; 14(19):4109. 3. Dwyer JT, Coates PM, Smith MJ. Dietary Supplements: Regulatory Challenges and Research Resources.  Nutrients. 2018; 10(1):41.  4. İnternet: Sports Integrity Australia. 2025. https://www.sportintegrity.gov.au/news/media-statements/2025-04/sport-supplements-survey (18 Eylül 2025’de erişildi.) 5. Lubarska M, Hałasiński P, Hryhorowicz S, MahadeaDS, Łykowska-Szuber L, Eder P, Dobrowolska A, Krela-Kaźmierczak I. Liver Dangers of Herbal Products: A Case Report of Ashwagandha-Induced Liver Injury. Int J Environ Res Public Health. 2023 Feb 22;20(5):3921.