Antimikrobiyal diren. (AMD) bugünü ve geleceği ilgilendiren küresel bir halk sağlığı sorunudur. Dünya Sağlık Örgütü, antibiyotik direncinin 21.yy’ın en önemli üç halk sağlığı tehdidinden biri olduğunu öne sürmektedir. Dünya genelinde her yıl yaklaşık 700 bin insanın dirençli bakterilerin neden olduğu enfeksiyonlardan dolayı öldüğü bilinmekte ve bu rakamın 2050 yılına kadar 10 milyonu aşacağı tahmin edilmektedir. Küresel ölçekteki tüm bilimsel veriler antimikrobiyal direncin Covid 19 gibi viral pandemilerden çok daha ölümcül olabileceğini ve etkin tedavi seçeneklerinin oluşturulabilmesi bakımından çok daha kısıtlayıcı olduğunu göstermektedir.
Her yıl 18-24 Kasım tarihleri arasında Dünya Sağlık Örgütü tarafından gerçekleştirilen ‘Dünya Antimikrobiyal Farkındalık Haftası’ (WAAW) bu yıl antimikrobiyallerin değerli bir kaynak olduğunu ve sorumlu kullanılması gerektiğini vurgulayan “Antimikrobiyaller: Dikkatli kullanın” sloganını taşıyor. Önceki yıllarda olduğu gibi bu yıl da “Bilinci yay, direnci durdur” temasını merkeze alan kampanya, küresel AMD bilincini artırmak ve ilaca dirençli enfeksiyonları önlemek için genel halk, sağlık profesyonelleri, çiftçiler, veterinerler ve politika yapıcılar arasında en iyi uygulamaları teşvik etmeyi amaçlıyor. Kampanya aynı zamanda dirençten etkilenen antibiyotiklerin ötesinde diğer antimikrobiyaller hakkında da farkındalık yaratmayı hedef alıyor. DSÖ, bu yıl bireylerin, işyerlerinin ve toplulukların AMD farkındalığını yaymak için katılmaya davet edildiği “AMD için Maviye Git” çağrısıyla renkli bir kampanyaya imza attı.
“Tek Sağlık” Yaklaşımı
İlk kez 150 yıl önce Prof. Dr. Rudolf Ludwig Karl Virchow tarafından ortaya atılmış olan “Tek Sağlık” kavramı, insan sağlığının hayvan, bitki ve çevre sağlığıyla ilişkisini vurgulayan bir yaklaşımdır. Covid-19, hayvanlardan insanlara bulaşan bir dizi zoonotik enfeksiyonun yalnızca en sonuncusudur. AMD’nin nedenleri ve sonuçları da insan, hayvan ve çevre sağlığını etkiler. Bu nedenle, AMD’yi ele almak, ‘Tek Sağlık Yaklaşımı’ olarak adlandırılan bütünsel ve çok sektörlü bir yaklaşım gerektirir.
Antimikrobiyal Direnç Nedir?
Antibiyotikler, mikroorganizmaların neden olduğu enfeksiyon hastalıklarının tedavisinde ve profilaksisinde kullanılan, bulaşıcı hastalıkların kontrolünde önemli rolü olan ilaçlardır. AIexander Fleming tarafından 1928’de penisilinin keşfi insan sağlığı açısından bir dönüm noktası olmuş ve antibiyotiklerin klinikte kullanımı enfeksiyon hastalıklarına bağlı mortalite ve morbidite oranlarını önemli ölçüde azaltmıştır. Antimikrobiyal direnç (AMD), mikro-organizmaların antimikrobiyal ajanlara karşı direnç geliştirmesi sonucu bu ajanların etkisiz kalması olarak tanımlanır. Anitibiyotiklerin artan yaygın ve yanlış kullanımları, toplumda ve hastane ortamlarında hastalığa neden olan dirençli organizmaların gelişmesine neden olur. Kontrolsüz kullanım, bir hasta için reçete edilen bir antibiyotiğin, birçok hastada doğrudan veya dolaylı yollarla etkisinin azalmasına yol açar. Son yıllarda yeni antibiyotik moleküllerinin geliştirilememesi, dirençli organizmalarla mücadeleyi daha da zorlaştırmıştır.

Antimikrobiyal Direncin Nedenleri
Antibiyotiklerin hem insan sağlığı hem de tarım ve hayvancılık sektörlerinde kontrolsüz kullanımı AMD gelişiminin çok yönlü bir şekilde artmasına yol açmıştır. Antibiyotiklerin sadece insanlar tarafından değil, aynı zamanda gıda üreten hayvanlar tarafından tüketimi, özellikle gelişmekte olan ülkelerde temiz suya erişim eksikliği, sağlık tesislerinde ve çiftliklerde zayıf enfeksiyon kontrolü ile daha da artmaktadır. Göçler, uluslararası yolculuklar ve ticaretin artmasının bir sonucu olarak, dünyanın herhangi bir bölgesinde ortaya çıkan antibiyotik direnci problemi çok kısa süre içinde tüm dünyayı kapsayan bir boyuta ulaşmaktadır. Bu nedenle, ulusal düzenlemeler ve çalışmalar, dünya genelinde antibiyotik direncinin kontrol altına alınmasında kilit rol oynamaktadır.
Antimikrobiyal direncin (AMD) başlıca nedeni, gereksiz antibiyotik kullanımıdır. Avrupa’da yapılan çeşitli araştırmalar, antibiyotik reçetelerinin %40’ından fazlasının uygunsuz olduğunu ortaya koymuştur. Bu durumun en sık, viral enfeksiyonların neden olduğu yaygın boğaz ağrıları ve soğuk algınlığı için kendi kendine ilaç tedavisine eğilim nedeniyle gereksiz antibiyotik kullanımı ile doğrudan ilişkili olduğu bulunmuştur. Çoğu viral olan ve büyük oranda kendiliğinden iyileşen enfeksiyonlarda, hastalarının üçte ikisinden fazlası antibiyotik tedavisi almaktadır. Uygun olmayan antibiyotik kullanımı vücut florasını bozmakta, dirençli suşların oluşmasına ve toplumda yayılmasına neden olmaktadır. Covid-19 pandemisi, dünyada birçok ülkede antibiyotik kullanımını önemli ölçüde değiştirdi. Bazı ülkelerde, karantina, fiziksel mesafe ve iyileştirilmiş el hijyeni gibi tedbirlerin etkisiyle antibiyotik kullanımının azaldığı görülürken, bazılarında yanlış bilgilendirmeler insanların tedaviye yardımcı olacağı inancıyla reçetesiz antibiyotik kullanmak istemesine yol açtı.
Antimikrobiyal Yönetiminde Eczacının Rolü
Antimikrobiyal yönetim programları AMD’yi önleyen, sağlık sonuçlarını optimize eden, bakım kalitesini düşürmeden maliyetleri azaltan uygulamalardır ve antibiyotiklerin akılcı kullanımını sağlamanın etkili bir yöntemidir. Eczacıların hem hastanelerde hem eczanelerde antimikrobiyal yönetim programlarında yer almaları önemlidir.

Hasta antibiyotik ilacını almadan önce son temas noktası eczanedir ve bu nedenle eczacı antibiyotiklerin akılcı ve sorumlu kullanımında proaktif bir konumdadır. Eczacı, en yakın sağlık danışmanı olarak, özellikle viral enfeksiyonlarda antibiyotiklerin gereksiz kullanımını önler, basit rahatsızlıklar için danışmanlık verir. Hasta reçete ile eczaneye geldiğinde, eczacı ilacın uygunluğunu birden fazla adımda değerlendirir. İlacın doğru doz ve sürede kullanımı, hastanın kullandığı diğer ilaçlarla potansiyel ilaç-ilaç etkileşimleri ve yan etki riskinin azaltılması, kullanım kolaylığına uygun formda ilacın seçimi hakkında hastayı bilgilendirir, bunların tümü hastanın tedaviye uyuncunun artmasına ve kullanım hatalarının azalmasına neden olur. Eczacı antibiyotik tedavisi sırasında özellikle eksik ve fazla doz kullanım sonuçları ile büyüyen AMD sorununda hasta eğitimi ile destek verir. Eczacı hastalarla doğrudan ve sık teması nedeni ile antibiyotik tedavisini izleyebilir, direnç konusunda geri bildirimlerde bulunabilir, bu da özellikle ulusal ve bölgesel kılavuzlar çerçevesinde reçete yazmayı olumlu yönde etkileyerek AMD ile mücadelede önemli bir katkı sağlayabilir. Eczacılar kişilere hijyen, özbakım ve aşılanma konusunda bilgilendirmeler yaparak enfeksiyonlardan korunmada yol gösterici olabilir.
Küresel ve Avrupa rehberliği açısından, eczacıların AMD ile mücadeleye yapabilecekleri katkıları ve hükümetlerin ve sağlık yetkililerinin beraber izleyebilecekleri yolları ana hatlarıyla belirten GPP İyi Eczacılık Uygulamaları yönergeleri ve AMD hakkındaki FIP Uluslararası Eczacılık Federasyonu bildirisi mevcuttur.
Antimikrobiyal direnç; küresel, bölgesel, ulusal sağlık hizmetleri ve ekonomileri üzerinde derin bir etkiye neden olduğu için öncelikli bir sorundur. Dolayısıyla hastalar, sağlık hizmeti sağlayıcıları, ilaç sanayi ve toplum paydaşları gibi sağlık hizmetlerinin tüm düzeylerinde AMD ile mücadele önemlidir.
Bu bağlamda, bu ilaçların ana tedarikçisi, düzenleyicisi ve uzmanı olarak eczacılar birinci basamak sağlık hizmeti ile antimikrobiyal direnç konusunda farkındalığın ve duyarlılığın artırılmasına destek vermeye devam edeceklerdir.

KAYNAKLAR
The role of pharmacist in encouraging prudent use of antibiotics and averting antimicrobial resistance: a review of policy and experience, WHO
2. Rosenberg-Yunger, Zahava R. S. PhD, MA, Hon BSc; Lau, Wing Yee Sandy Hon BSc; Yokoyama, Sayako MPH, BSc(Pharm), ACPR The Role of Community Pharmacists as Antimicrobial Stewards, Journal of Public Health Management and Practice: May/June 2019 - Volume 25 - Issue 3 - p 274-276
3. https://www.cdc.gov/antibiotic-use/do-and-dont. html
4. https://www.oecd-forum.org/posts/a-hidden-pan- demic-the-global-response-to-antimicrobial-resis- tance
5. OECD Antimicrobial Resistance Policy insights. https://www.oecd.org/health/health-systems/AM- R-Policy-Insights-November2016.
6. Antibiotic Prescribing and Use in Doctor’s Offices. https://www.cdc.gov/antibiotic-use/community/ about/can-do.html
ECZ. BURCU ONAY
Comments