Çocuklarda Diyare/Konstipasyon Yönetimi ve Probiyotiklerin Akılcı Kullanımı” başlığında çok değerli bilim insanı, Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları ABD’den Prof. Dr. Ateş Kara’yı dinleme fırsatı bulduk.
Eski Yunanca “akıp gitmek, içinden akmak” fiilinden türetilen diyare yani ishal olarak bilinen durumu kısaca dışkılama sıklığının artması (24 saat içinde üç veya daha fazla) ya da dışkı kıvamının değişmesi olarak tanımlayabiliriz.
Enfeksiyonlar nedeniyle olan ishaller sıklıkla kısa sürer ve “akut ishal” olarak adlandırılır. Özellikle yaşamın ilk evresindeki bebekler ve ileri evredeki yaşlılar için akut ishal hayatta kalımla ilgili kritik öneme sahiptir. Bazen ishal süresi bir aydan uzun süre devam eder. Bu durum ise kronik ishal, uzamış (persistan) ishal olarak tanımlanır ve mutlaka araştırılmalıdır.
İshalde en sık enfeksiyon nedeni virüslerdir, yani ishallerin %70-80’inden virüsler sorumludur. Geri kalan %10-20’sinde bakteriler ve %10-20’sinde ise parazitler sorumlu olur. Bozulmuş, uzun süre sıcakta/açıkta bekletilmiş besinler, bakteri ve parazitlerin insan vücuduna kolaylıkla girmesine neden olabilir. Günlük hayattan başka bir örnek verelim, banyonuzdaki diş fırçasının kapağı yoksa ya da tuvaletin yakınında bulunuyorsa, sifon çekerken dışkıda bulunan bakteriler hava yoluyla yayılır. Eğer evde rota virüs hastası varsa binlerce, milyonlarca virüsün fırçalarımız yolu ile bizlere bulaşması mümkündür. Evde hastalık varsa sifon çekerken klozetin kapağını kapatmayı ihmal etmeyin.
Ağırlıklı viral bir enfeksiyon olduğu için tedavide yüksek oranda antibiyotik kullanımına gerek yoktur. Biz toplum eczacıları için akılcı ilaç kullanımı açısından bu bilgiyi değerli buluyorum. Özellikle ülkemizde antibiyotik direnci açısından ciddi bir sıkıntı ile karşı karşıyayız. İshalde gereksiz yere antibiyotik kullanımı direnci tetiklemek dışında tedaviye fayda sağlamayabilir.
Aralarında antibiyotiklerin de bulunduğu bazı ilaçlar yan etki olarak ishale neden olabilir. Antibiyotikler, insan bağırsaklarındaki iyi bakteriler ile kötü bakteriler arasında ayrım yapmadan hepsini yok ederek sindirim sisteminin doğal dengesini bozabilir. İshale neden olan diğer ilaç grubu ise sıklıkla kullanılan antasitlerdir. Her iki grup ilaç da (antibiyotikler ve antiasitler) bağırsak florasına ciddi anlamda zarar verir ve ishale neden olabilir. Bu nedenle ishal şikayetiyle baş vurduğunuz hekime kullandığınız ilaçları söylemeyi unutmayın!
Bebeklerde Dışkılama Sıklığı Nasıldır?
Çocuklarda normal dışkılama sayısı ve kıvamı yaşına ve beslenme şekline göre farklılıklar gösterir. Normalde bebekler ilk aylarda anne sütü ile beslendiği için günde 3-8 kez sulu bir kaka yapabilir. Örneğin günde sekiz kez anne sütü alan bir bebeğin sekiz kez dışkılaması normaldir. Anne, bebeğinin durumunu gözlemeli ve şunları aklına getirmelidir:
Sulu kaka bebek bezinin kenarından taşıyor mu?
Gün içinde değiştirilen bez sayısı arttı mı?
Gerek yetişkin gerekse çocuk hastada ishal tedavisinin en önemli adımı sıvı tedavisidir. Akut ishal tedavisinde temel prensip hastanın sıvı ve elektrolit dengesinin düzeltilmesi veya dengede tutulmasıdır. Sempozyum esasında Prof. Dr. Ateş Kara hocamızın pratik bir önerisini burada paylaşmak isterim.
Sırasıyla “bir bardak tuzlu ayran, iki bardak su” şeklinde bir sıvı tüketimi elektrolit kaybını dengeler. Bu arada beslenme kesilmemeli ve hasta gıda alımına (çok yağlı olanlar dışında) devam etmeli şeklinde özetleyebiliriz.
Ayrıca son yıllarda yapılan çalışmalarda probiyotik mikroorganizmaların da akut ishallerin önlenmesi ve tedavisinde etkili olduğu gösterilmiştir. Özellikle Lactobacillus rhamnosus GG ve Saccharomyces boulardii’nin ishal süresini ve şiddetini anlamlı ölçüde azalttığı saptanmıştır.