D Vitamini ile Kemik Sağlığınızı Koruyun

Güneş ışığı, besinler ve takviyelerle alınabilen D vitamininin eksikliği basit bir problem gibi görünse de uzun vadede paratiroid bezlerini etkileyerek kemik sağlığımızı bozabilir.

D vitaminı, güneş ışığı, besinler ve takviyelerle alınabilen bir vitamindır. Karaciğer ve böbreklerde aktif forma, kalsitriole dönüşür. Temel görevi kalsiyum ve fosforun bağırsaklardan emilimini artırmaktır. Kalsilerol olarak da bilinen D vitamini vücudun kalsiyum ve fosforu kullanarak güçlü kemikler ve diş yapımına yardımcı olan, yağda çözünebilen vitamin türüdür.

Günlük D vitamini ihtiyacı ne kadardır?

D vitamini ihtiyacı yaşa ve kişiye göre değişkenlik gösterir. 1 yaşına kadar olan bebeklerde günlük 400 ünite yeterli iken, 1 yaşından sonra 600 ünite alınması gerekir. 19-70 yaş arası kışilerde kemikleri korumak için minimum günlük D vitamini önerisi 600 IU, 71 yaş ve üstü için 800 ünitedir. Yaşlılarda ve vitamin D eksikliği yönünden riskli diğer kişilerde daha yüksek günlük D vitamini dozu gerekebilir. Bu nedenle, 65 yaş ve üzerindeki erişkinlerde kırık riskini azaltmak için daha yüksek vitamin D dozları (800-1000 ünite) önerilir. Düşük D vitamini seviyeleri, özellikle kemik ve kaslar ile ilgili sorunlara yol açabilir. D vitamini aralığı 20-50 ng/ml arasında normal kabul edilir. 12 ng/rnl seviyesinin altı ise düşük kabul edilir.

D vıtamini eksikliğinde en sık nedenler; yeterli güneşlenememe, D vitaminınden zengin besinlerin az tüketilmesi, çeşitli nedenlerle bağırsaklardan yeterince emilimin olmamas, ve D vitamini metabolizmasında rol alan karaciğer ve böbrek gibi organların rahatsızlıklarıdır. D vitamini eksikliği riski taşıyan bireylerde D vitamini düzeyleri, ölçülerek anlaşılır. D vitamini eksikliği riski taşıyan kişiler; zamanlarının çoğunu veya tamamını iç mekanlarda geçirenler, D vitamini eksikliği ve yetersizliğine yol açabilecek bır hastalığı olanlar (karaciğer hastalığı, böbrek hastalığı, bağırsakta emılim problemı yapan hastalık -çölyak hastalığı gibı), kemik erimesi olanlar, basit düşmelerle kırık gelişenler, kan kalsiyumu düşük olanlar, kan fosforu düşük olanlar, obezitesi olan hastalar, hiperparatiroidisi olanlar, D vitamıni metabolizmasını etkileyecek ilaçlar (kortizon, epilepsi -sara- ilaçları) kullananlar ve kapalı giyim tarzı olan kişilerdir.

D vitamini fazlalığı veya toksisitesi nadir olmakla beraber mümkündür; 150 ng/ml düzeylerinin üstünde ortaya çıkar. Bu nedenle D vitamini düzeylerinizi ölçtürmeden ve eczacınıza ya da doktorunuza danışmadan D vitamini alınmasını tavsiye etmiyoruz D vitamini fazlalığında serum kalsiyum düzeyleri yükselir, bulantı, kusma, iştahsızlık, kabızlık ve kas zayıflığı ortaya çıkabilir. Kalsiyum düzeyleri çok artarsa kalp ritım bozuklukları ve nöroloJik bulgular görülebilır. Tek seferde yüksek doz D vitamini vermek kemik kırığı riskini ve aynca yaşlılarda düşme riskini artırmaktadır. Günlük olarak verilen D vitamini düzeyi ise bu etkiye neden olmamakta, özellikle yaşlılarda günlük D vitamıni takvıyesi önerilmektedir.

D vitamini alabileceğimiz doğal kaynaklar

En önemli D vitamini kaynağımız güneştir. Cildimiz güneş ışığındaki UVB ışınları sayesinde D vitamini üretir. Somon, uskumru, sardalya gibi balıklar, dana karaciğeri, yumurta sarısı, teıeyağı, süt ve süt ürünleri gibi besinler D vitamini kaynaklarıdır. Bitkileıden maydanoz, ısırgan otu, yoncada D vitamini vardır.

Paratiroid bezi nedir?

Paratiroid bezleri, tiroid bezinin arkasında yer alan dört küçük bezdir. Bu bezlerin ana görevi paratiroid hormonu (PTH) üretmektir. PTH, kan kalsiyum düzeyini artırmak için çalışır. Kalsiyumun kemiklerden kanageçmesine yardımcı olur. Böbreklerden kalsiyumun geri alımını artırır. D vitamininin aktif hale dönüşümünü destekler. PTH, böbreklerden fosforun atılmasını artırarak fosfor seviyelerini düşürür. PTH, kemiklerin mineral içeriğini düzenleyerek kemiklerin sağlıklı olmasını ve güçlü kalmasını sağlar. Yüksek PTH seviyeleri uzun süreli olarak kemiklerde kalsiyum kaybına ve kemik yoğunluğunun azalmasına yol açabilir. PTH, kardiyovasküler sistem üzerinde etkileri olan bir hormondur. Yüksek PTH seviyeleri kalp sağlığı üzerinde olumsuz etkilere yol açabilir. Ayrıca sinir iletimini de etkileyebilir.

D vitamini eksikliği ve paratiroid hormonu ilişkisi

Paratiroid bezlerde büyüme nedeniyle ortaya çıkan paratiroid hormon yüksekliğine primer hiperparatiroidizm (birincil hiperparatiroidi) adı verilir. Paratiroid hormon yüksekliğinin paratiroid bezde büyüme olmadan ortaya çıkmasına sekonder hiperparatiroidi (ikincil) adı verilir ki bu duruma en sık D vitamini eksikliği ve kronik böbrek yetmezliği neden olur. D vitamini eksildiğinde vücut yeterince kalsiyum ememez. Paratıroid hormonu bu durumu fark eder ve daha fazla parathormon üretir. Bu duruma sekonder hiperparatiroidizm denir. Uzun süreli dengesizliklerde kemiklerden kalsiyum çekilir, kemiklerde erime ve kırık riski artar. Kas ağrıları, halsizlık ve yorgunluk görülür. Sık görülen bulgular arasında; yüksek PTH seviyesi, düşük D vitamini. kalsiyum dengesizliğı, kemik ağrıları ve kas krampları, yorgunluk, sinirlilik ve ileri vakalarda kemık deformiteleri görülür. Parathormon düzeylerindeki yükselme kardiyovasküler hastalıkların rıskini artırır. Yüksek paratiroid hormon düzeyleri kalp kasılmasını bozar, koroner damarların daralma riskinin yanı sıra kalp kapaklarında ve damar duvarlarında kireçlenme riskini de artırır. D vitamini eksikliği basit bir problem gibi görünse de uzun vadede paratiroid bezlerini etkileyerek kemik sağlığımızı bozabilir. Düzenli kontroller ve dengeli beslenme bu riski azaltır.

Ne zaman doktora başvurmalısınız?

v Sürekli kemik-kas ağrıları yaşıyorsanız,

v Yorgunluk, halsizlik, dikkat dağınıklığınız varsa,

v Böbrek taşı geçmişiniz varsa,

v Laboratuvar testlerinde D vitamini ve PTH seviyeleriniz anormal ise doktorunuza başvurun

Kaynaklar

1. Uzm.Dr.Tuğba Aydın, "Düşük Serum D Vıtamini Düzeylerine Parathormon Yanıtını Etkileyen Faaktörler", Bilimleri üniversitesi. ACU Sağlık Bil Derg 2020;

11( 4) 706-71

2. www.banutascifresko.com/d-vitamini/

3. Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği