Özellikle üniversiteye giriş sınavlarının yaklaştığı bu günlerde gerçi yaşam bir sınav maratonu ve kaygı kaynağı ve dış uyaranların çeşitliliğinin arttığı günümüz dünyasında konsantrasyon ve dikkat eksikliği, kaygı, stres, duygu durum bozuklukları ile başa çıkmada doğanın bize sunduğu ŞİFA eli olan AROMATERAPİ’den nasıl faydalanabiliriz bir hatırlayalım!...
Aromatik (ıtırlı) bitkilerin çeşitli kısımlarından (kök, dal, yaprak, çiçek vb.) doğal yöntemlerle (distilasyon, soğuk pres vb.) elde edilen uçucu bitki yağlarını ve sularını; iyileşme, iyi hissettirme ve minör klinik kullanımları için (bazen de ilaca alternatif) oral, dahilen, inhalasyon ya da deri yolu (penetrasyon) ile daha sık verilen, fitoterapinin özel bir dalıdır AROMATERAPİ.
1926’da Gattefosse, ilk AROMATERAPİ ifadesini kullandığı zamandan beri, uçucu yağlar da dahil olmak üzere, resmi bitki özlerinin fitoterapötik faydalarına yönelik çalışmaların çoğu merak konusu olarak görülmüş ve deneysel veya alternatif tıp statüsüne indirilmiştir.
Başlangıçta bu tür araştırmalar, çay ağacı (Melaleuca alternifolia) gibi dünyaca bilinen (ve oldukça moda olan) bitkilere odaklanmıştı, ancak günümüzde aromaterapinin kapsamı çok çeşitli bitki kaynaklarını içerecek şekilde önemli ölçüde genişlemiştir. Doğadan türetilen maddeler arasında, uçucu yağlar diğerleri arasında belirgin antiseptik ve antimikrobiyal özelliklere sahip olduklarından, bu anlamdaki iyileştirme amaçları için özellikle yararlıdır. Ayrıca, koku alma sistemini (uçucu moleküller), büyük ölçüde bilinçsiz olmalarına rağmen, zarif bir şekilde algılayan ve hafızayla yakından bağlantılı olan karmaşık bir sinestezik süreç yoluyla uyarma konusunda büyük bir uyarıcı güce sahiptirler.
Koku soğanından çıkan aksonlar, koku alma korteksine (olfactoryc ortex), hipotalamusa ve limbik sistemin bölümlerine ulaşmak için koku alma yolu boyunca hareket ederler. Olfaktör epitelyumu terk eden aksonlar, etmoidin cribriform plakasına nüfuz eden 20 veya daha fazla demet halinde toplanır. Koku duyumuz, beynin limbik sistemle yakın anatomik bağları olan belirli bir bölgesi, özellikle hipokampüs ve koku alma korteksi tarafından düzenlenir. Diğer duyu sistemlerinden farklı olarak, koku alma sistemi; talamusa bağlanmadan doğrudan kortekse sinyaller gönderir.
Ayrıca, bu bölgelerin birkaçı karşılıklı olarak bağlantılıdır. Bu karmaşık nöroanatomik organizasyon, koku alma algısının temelini oluşturur; bu yalnızca koku reseptörlerine bağlanan belirli koku moleküllerine değil, aynı zamanda beynin koku alma bilgilerini nasıl filtrelediğine, düzenlediğine ve öğrenme, deneyim, beklentiler, dikkat, hafıza ve duygular gibi diğer birçok faktöre göre nasıl yorumladığına da bağlı bir süreçtir.
Olfaksiyon; farklı bireylerde farklı şekilde gelişir ve modüle edilir, ancak her durumda belirli bir koku ile kendi özel anılarımız ve duygularımız arasında anında bağlantılar kurmamızı sağlar.
Koku soğanı, hipotalamusa olan bağlantıları sayesinde, serotonin, noradrenalin, Ach, GABA, dopamin vb. güçlü psikoaktif aracıların ve hormonların salınımını uyararak, uçucu yağların çeşitli yatıştırıcı, gevşetici, öforik ve uyarıcı özelliklerini kısaca açıklayabiliriz
(a) hipotalamik hipofiz adrenal (HPA) ekseni ve (c) efferent vagussiniri (mavi yollar) strese karşı antiinflamatuar yanıta uyum sağlarken (b) sempatik sinir sistemi bir inflamatuar yanıt (kırmızı yollar) gösterir. Stresörler, para- ventriküler çekirdekte (PVN) CRH (kortikotropinreleasing hormon) salınımını uyararak, hipofiz bezi tarafından adre- nokortikotropik hormonun (ACTH) sentezini ve salgılanmasını teşvik eder.
ACTH daha sonra adrenal bezlerde glukokortikoidlerin sentezini ve salınmasını indükler. Glukokortikoidlerve asetilkolin (ACh), antiinflamatuar bir yanıt üreten sitokin üreten hücreler üzerindeki reseptörlere bağlanır.
(f) Kalıcı HPA aktivasyonu altında, kortikosteroidler beyindeki serotonin (5HT) ve dopamin (DA) seviyelerini azaltarak anksiyete bozukluklarına veya depresyona neden olabilir.
(b) Stresörler, sırasıyla sempatik sinirlerden ve adrenal bezden noradrenalin (NA) ve adrenalin (AD) salgılayarak sempatik sinir sistemini uyarır. NA ve AD, daha sonra sitokin üreten hücrelere bağlanarak nükleer faktör kappaB (NF kB) transkripsiyonunu aktive ederek proinflamatuar sitokinlerin (IL -1, IL6 ve TNF -á) salınmasını uyarır.
Bu sitokinler daha sonra ya afferent vagus sinirini uyararak ya da kan beyin bariyerini geçerek ve serotonerjik ve dopaminerjik devreler gibi çeşitli nörotransmiter sistemleriyle etkileşime girerek bilişsel, duygusal ve davranışsal değişime neden olur.
Anksiyete, duygu durum bozuklukları, dikkat-konsantrasyon eksikliği ve öğrenme bozukluklarında kullanılan bazı yağlar ve hidrolatları görelim:
NEROLİ VE BİBERİYE HİDROLATI
Karışım halinde sınav heyecanı ve odaklanmada dahilen kullanılabilir (akut 3*5ml).
Neroli hidrolatının; günlük ders çalışma, konsantrasyon bozukluklarında, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bo- zukluğu olan çocuklarda 3*5 ml dahilen kullanımı ve klinik çalışmaları vardır.
Hidrolatlar; uçucu yağların elde edilme işlemi (distilasyon) sırasında altta biriken sulardır ve suda çözünen etkin maddeler (%0,02-0,05) ve %0,1-1,0 oranında, suda çözünmüş halde ionize uçucu yağ içerirler, yaklaşık olarak 1 litre hidrolat içinde 10 dml uçucu yağa denk gelir (Price ve Price, 2004, sayfa 47). En iyi yanlarından biri, seyreltmeden doğrudan cilt üzerinde ve dahilen uygulanabilir olmalarıdır.
Bu yüzden hidrosolleri, uçucu yağların homeopatik versiyonunun eşdeğeri olarak görebiliriz!...
Neroli Uçucu Yağı:
Acı portakalın çiçeğinden buhar damıtma yoluyla elde edilir, içeriğinde en çok bulunan bileşenleri limonen, mirsen, nerolidol ve â-pinendir (Costa ve diğerleri, 2013). Bir fare deneyinde, FST sırasında neroli uçucu yağının solunması önemli ölçüde arttırılarak gerbillerin yüzme süresi (%65) artarken, anksiyete seviyeleri zayıflama gösteriyor. Bununla birlikte, lokomotor aktivitede anlamlı bir fark görülmüyor (Chen ve diğerleri, 2008).
Randomize bir klinik çalışmada, Namazi ve arkadaşları (2014) doğumun ilk aşamasında neroli uçucu yağının anksiyolitik etkilerini incelediler. Toplamda 126 kişi, 63 kişilik iki grup; çalışma (neroli uçucu yağı) ve kontrol (salin solüsyonu) gruplarıydı. Her iki grup için, bileşikler her solüsyondan 4 Ml emdirilmiş gazlı bez kullanarak (3–4 ve 6–8 cm’lik dilatasyonlarda) her 30 dakikada bir yakalarına iliştirildi. Spielberger Durum-Sürekli Kaygı Envanteri (STAI) ile yapılan ölçümlerde, uçucu yağlar ile tedavi edilen grupta, kaygının anlamlı ölçüde daha düşük olduğu görüldü
Özetle, bu sonuçlar şunu göstermektedir: Neroli uçucu yağının anksiyolitik etkileri HPA ekseni ile bir etkileşimin sonucu olabilir. Şiddetli kaygı ve stres bozukluğu durumunda endikedir.
Bergamot Uçucu Yağı:
Citrus bergamia’nın epikarp ve mezokarpından elde edilir, ana bileşikler limonen, linalilasetat ve linaloldür (Rombolà ve diğerleri, 2017).
Bergamot uçucu yağı, her iki stres kaynaklı semptomları en aza indirme yeteneği ile bilinir; anksiyete ve hafif duygu durum bozuklukları. Bir kemirgen çalışmasında, sıçanın hipokampüsünde, hücre dışı sıvıda amino asit nörotransmiterlerin konsantrasyonlarında önemli artışlar bulundu. Yağın uygulanması (100 ìL / kg, i.p) önemli ölçü- de Aminoasitlerden aspartat, glisin ve taurinin; Ca2 +ya bağlı bir şekilde hücre dışı salınımını arttırdı.
Öte yandan, bergamot yağı sıçana, diyaliz probu aracılığıyla hipokampusuna (20 ìL / 20 dakika) perfüze edildiğinde, Ca2 + ‘dan bağımsız olarak aspartat, glisin, taurin, glutamat ve GABA salınımı bulundu.
Bu çalışma gösteriyor ki; bergamot uçucu yağı, reseptör aracılı amino asit nörotransmiterlerinin sinaptik seviyelerini düzenleyen mekanizmaların etki şekline dahil olmuştur (Morrone ve diğer- leri, 2007).
Başka bir sıçan çalışmasında; bergamot inhalasyonunun anksiyolitik etkisi erkek sıçanları kullanarak (%1,0, % 2,5 ve% 5,0 w / w) değerlendirildi ve diazepam (DZP) enjeksiyonu (1 mg / kg, i.p) ile karşılaştırıldı. Tedaviden önce ve sonra plazma örneklerinden stres kaynaklı kortikosteronda ölçüldü. Her iki tedavi de bergamot uçucu yağının solunması (%1,0 ve%2,5) ve DZP enjeksiyonu açık kol yüzdesinde önemli bir artış gösterdi. Bergamot uçucu yağı (%2,5 w / w) ve DZP, zayıflatılmış bir kortikosteron azalmış bir HPA eksen aktivitesi gösterdi (Saiyudthong ve Marsden, 2011).
Tatlı Portakal Uçucu Yağı:
Bir insan çalışmasında, tatlı portakal ve gül uçucu yağlarının solunmasından sonraki aktivite, 20 kadın üniversite öğrencisinde değerlendirildi (ortalama yaş 22.5 ± 1.6 yıl).
Müdahaleden sonra, her iki uçucu yağ da oksihemoglobin konsantrasyonunda önemli bir düşüş gösterdiği bulundu. Aynı zamanda sağ prefrontal kortekste ve aynı zamanda gönüllüler tarafından “rahat ve konforlu” duyguları algılandı (Igarashi, Ikei, Song ve Miyazaki, 2014).
Başka bir insan denemesinde, Lehrner, Marwinski, Lehr, Johren ve Deecke (2005) tarafından hem tatlı portakal uçucu yağı hem de lavanta uçucu yağının anksiyolitik etkileri incelendi. 18-77 yaşları arasında 200 hasta (yarısı kadın, yarısı erkek) dört bağımsız gruba eşit olarak dağıtıldı; tatlı portakal uçucu yağı, lavanta uçucu yağı, müzik ve kontrol grubu. Bir elektrik dağıtıcı, uçucu yağları yönetmek için kullanıldı ve her birey ayrı bekleme odasına alındı. Kaygı düzeyine erişildi, STAI ve Mehrdimensionale Befindlichkeitsfragebogen (MDBF) tarafından mevcut ruh halini, uyanıklığı ve sakinliği değerlendirildi. Önceki ile oluşturulan çalışmalara kıyasla, uçucu yağlara maruz kalan hastaların önemli ölçüde daha düşük düzeyde kaygı, daha olumlu bir ruh hali ve özellikle portakal uçucu yağına maruz kalan denek- lerde anlamlı kaygı düzey düşüklüğü ve konsantrasyon yüksekliği gözlendi.
Lavanta Uçucu Yağı
Lavandula uçucu yağı, çiçeklerinden buhar damıtma ile ekstrakte edilir, LavandulaangustifoliaMill, ana bileşikleri linalilasetat, linalool, lavandulil asetat, mirsen, terpinen-4-ol, -terpineol, cis-linalooloksit, trans-linalooloksit ve ocime- nedir. Lavanta uçucu yağının solunması, hafif stres ve kaygıyı tedavi etmek için popüler anksiyolitik alternatif tedavidir. Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri’nde önde gelen çalışmalar; anksiyolitik ve antidepresan özelliklerin de GABAerjik sistem üzerinden etki gösterdiğini ortaya koydu (Aoshima ve Hamamoto, 1999; Guillmain ve diğerleri, 1989).
Biberiye Uçucu Yağı:
Biberiye uçucu yağı, Rosmarinus officinalis’in toprak üstü kısımlarından hidrodistilasyon ile elde edilir. Bunun ana bileşenleri 1,8 sineol, kafur, á-pinen, kamfenve á-terpineol (Elyemni ve diğerleri, 2019). Biberiye uçucu yağı biliş, hafıza ve ruh halini iyileştirici ve ayrıca dikkat çekici anksiyolitik özellikler gösterdi. Bir klinik çalışmada fareler üzerinde anksiyolitik etkiyi değerlendirmek için biberiye uçucu yağının solunmasına izin verildi. Yağın solunmasın- dan sonra, önemli miktarda TST’de ve serum kortizolde, hareketsizlik süresinde azalma, beyin dopamin seviyeleri- nin eşzamanlı artışı ile birlikte gözlendi (Villareal ve diğerle- ri, 2017).
HPA ekseni aracılığıyla stres yanıt sistemini etkinleştirmek için kullandığı görül- mektedir. Biberiye uçucu yağı ve lavanta uçucu yağının koku mekanizması üzerine etkisi, bir insan denemesi SSS’de, bilişsel işlevler (hafıza, dikkat vb.) ve ruh hali CDR bilgisa- yarlı bilişsel değerlendirme ve VAS duygu durum anketleri kullanılarak değerlendirildi.
Çalışma şunlardan oluşuyordu: Üç bağımsız gruba rastgele atanan 140 sağlıklı katılımcı. Gruplar, biberiye uçucu yağı, lavanta uçucu yağı ve kokusuz grup. Performansın ortaya çıkan sonuçları şöyleydi: Biberiye uçucu yağı genel bellek kalitesini önemli ölçüde artırdı. İkincil kontrol grubuna kıyasla bellek faktörleri, lavanta uçucu yağı çalışma grubunun belleğinin performansını önemli ölçüde düşürdü ve dikkat ve hafıza temelli görevlerde bozulmuş tepki süreleri ortaya çıkardı. Deneyden sonra biberiye uçucu yağı grubuna kıyasla, kontrol ve lavanta uçucu yağı gruplarının uyarımının önemli ölçüde daha az olduğu bulundu.
Tüm bu bulgular biberiye uçucu yağının, DAergic’in sistem aktivasyonu yoluyla hafızayı geliştirebilir kıldığını göstermektedir.
Nane uçucu yağı:
Nane uçucu yağı, genellikle sap ve yaprakların damıtılmasıyla elde edilir. Monoterpenler mentol ve izo-menton nana bileşenlerdir (Hsouna ve diğerleri, 2019). 144 gönüllüde bilişsel performans üzerine nane uçucu yağı kullanarak CDR bilgisayarlı değerlendirmede, nane yağı koklatılan grupta, kontrol grubuna kıyasla nane uçucu yağının uyanıklığı artırırken hafızayı geliştirdiği gözlemlendi (Moss ve diğerleri, 2008). Bununla birlikte, daha fazla çalışmaya ihtiyaç vardır.
Kaynaklar:
• Ali, B., Al-Wabel, N. A., Shams, S., Ahamad, A., Khan, S. A., & Anwar, F.(2015).
• Essentialoilsusedin aro- matherapy: A systemicreview. AsianPacific Journalof TropicalBi- omedicine, 5, 601–611. https://doi. org/10.1016/j.apjtb.2015.05.007
• Alvarenga, J. M., Giacomin, K. C., de LoyolaFilho, A. I., Uc- hoa, E., & Firmo, J. O. A. (2014). Chron-icuseof benzodiazepine-
samongolderadults. Revistade SaúdePública, 48(6), 866–872. https://doi.org/10.1590/S0034- 8910.2014048004986
• Alzheimer’sAssociation. (2016). Alzheimer’sdiseasefact- sandfigures.Alzheimer’s& Demen- tia, 12(4), 459–509.
• Aoshima, H., & Hamamoto, K. (1999). Potentiationof GABAA receptorsexpressedin Xenopuso- ocytesbyperfumeandphytoncid. Bioscience,Biotechnology, andBi- ochemistry, 63(4), 743–748.
• Bandelow, B., & Michaelis, S. (2015). Epidemiologyof anxi- etydisordersin the21st century. Dialoguesin ClinicalNeuroscience, 17, 327–335.
• Ben Khedher, M. R., Ben Khedher, S., Chaieb, I., Toun- si, S., & Hammami, M. (2017). Chemicalcompositionandbiolo- gicalactivitiesof Salviaofficinali- sessentialoilfromTunisia. Expe- rimentalandClinicalSciences, 16, 160–173. https://doi.org/10.17179/ excli2016-832
• Blanco, M. M., Costa, C. A. R. A., Freire, A. O., Santos, J. G., & Costa, M.(2009). Neurobehavio- raleffectof essentialoilof Cymbo- pogoncitratus
• Guillemain J, Rousseau A, DelaveauP 1989Neurodepres- sive effectsof theessentialoilof LavandulaangustifoliaMill. An- nalesPharmaceutiquesFran- caises47(6): 337-343in mice. Phytomedicine, 16(2–3), 265– 270. https://doi.org/10.1016/j. phymed.2007.04.007
• Boukhris, M., Simmonds, M. S. J., Sayadi, S., & Bouaziz, M. (2013). Chemicalcompositio- nandbiologicalactivitiesof polar extractsandessentialoilof rose- scentedgeranium, Pelargoniumg- raveolens. PhytotherapyResearch, 27(8), 1206–1213. https://doi. org/10.1002/ptr.4853
• Bradley, B. F., Starkey, N. J., Brown, S. L., & Lea, R. W. (2007a). Anxiolyticeffectsof Lavandulaangustifoliaodouron theMongoliangerbilelevatedplus- maze. Journalof Ethnopharma- cology, 111(3), 517–525.https://doi. org/10.1016/j.jep.2006.12.021
• Bradley, B. F., Starkey, N. J., Brown, S. L., & Lea, R. W. (2007b). The effectsof prolongedroseodo- rinhalationin twoanimalmodelsof anxiety. PhysiologyandBehavi- or, 92(5), 931–938. https://doi. org/10.1016/j.physbeh.2007.06.023